ارزیابی آثار محیط‌زیستی پروژه‌های گردشگری
وبلاگ تین نیوز | گردشگری به‌عنوان یکی از مهمترین پدیده‌های هزاره سوم، طی نیم قرن گذشته با رشد تصاعد گونه خود تأثیر بسزایی در رشد و پویایی اقتصادی و تبادلات فرهنگی کشورها داشته است. به‌طوری که بسیاری از صاحب‌نظران، قرن حاضر را قرن گردشگری نام نهاده‌اند. توجه به مقوله گردشگری زمانی مهمتر جلوه می‌كند كه براساس آمارهای موجود، صنعت گردشگری امروزه به‌عنوان دومین منبع درآمد بیش از 49 كشور در حال توسعه به حساب می‌آید و راهبردی است برای افزایش درآمد و فقرزدایی این كشورها. براساس پیش‌بینی سازمان جهانگردی جهانی (WTO) تا سال 2010 بیش از 43 درصد از اشتغال
جهان مربوط به بخش گردشگری خواهد بود (محمدی ده چشمه و زنگی آبادی، 1387).
طبق پیش‌بینی WTO تا سال 2020 میلادی، تعداد جهانگردان به رقمی بالغ بر 1/6 میلیارد نفر خواهد رسید. براساس آمار ارائه شده از همین سازمان، بیش از 50 درصد معضل اشتغال در كشورهای در حال توسعه از طریق توسعه این صنعت قابل حل است. به هر حال، توسعه گردشگری همانند توسعه جهانی توجهی به عناصر و بسترهای ایجادکننده این صنعت نداشته و با هدف سودآوری و افزایش رفاه اجتماعی آثار مخربی را به همراه داشته به همین دلیل در این میان تصویر نادرست و نامناسبی از رابطه گردشگری و محیط به جا گذاشته است.
رشد و توسعه اقتصادی- اجتماعی منطقه‌ای اجتناب‌ناپذیر است، اما با توجه به اصل توسعه پایدار و درخور، حفاظت از منابع‌طبیعی باید همواره مدنظر قرار گیرد. پایداری در اینجا بدان معناست‌که ساکنان امروز اجتماع محلی، روستا، شهر و کشور مفروض آن‌چنان زندگی کنند و توسعه یابند که نسل‌های بعدی نیز به زندگی قابل قبولی ادامه دهند و (Lee and George, 2000) بدیهی است چنین تعریفی نشان می‌دهد که توسعه اولاً صرفاً مقوله‌ای اقتصادی نیست و ثانیاً هر نوع توسعه‌ای قابل قبول نمی‌تواند باشد. با چنین تعریفی مشخص می‌شود که جهانگردی نیز تمامی انواع گردشگری را مورد تأیید قرار
نمی‌دهد (Mathieson and wall, 1982).
براساس ویژگی‌های منحصر به فرد هر منطقه و مشخصات فعالیت‌های هر پروژه گردشگری، آثار مثبت، یا منفی اجرا و بهره‌برداری از طرح متفاوت خواهد بود. مناطق ساحلی از جمله مناطق حساس طبیعی‌اند كه در صورت بروز اشتباهات در حین ساخت و بهره‌برداری از انواع پروژه‌ها آثار جبران‌ناپذیری را متقبل می‌شوند. بنابراین با علم به این که ناگزیر به ایجاد تغییرات در محیط طبیعی خود هستیم، موظف به انتخاب متبحرانه توسعه‌هایی نیز هستیم که متناسب با توان فعلی و آتی محیط باشد.
همچنین در فرایند برنامه‌ریزی و مدیریت سرزمین برای توسعه پایدار، پس از ارزیابی توان اکولوژیکی، نیاز به ارزیابی آثار توسعه بر محیط‌زیست طرح‌ها و پروژه‌هاست. انجام ارزیابى آثار توسعه در كشور ما سال 1354 آغاز شد، اما پس از سال 1358 در كشور خود را نمایان ساخت. با این حال پس از مصوبه شورای‌عالى محیط‌زیست در سال 1373 بود كه ارزیابى آثار توسعه، یا به قول علمى آن نشانزدهاى محیط‌زیستى جایى هم در دستگاه هاى اجرایى و از همه مهمتر در ارگان‌هاى علمى و ... براى خود باز كرد (مخدوم، 1387).
ارزیابی آثار محیط‌زیستی، یکی از متداول‌ترین و مناسب‌ترین روش های علمی برای جلوگیری از خطرهای محیط‌زیستی با عنایت به رشد و توسعه اقتصادی- اجتماعی بوده و سعی در تهیه راهکارهای علمی برای اجرای پروژه‌هایی، با توجه به حساسیت‌های محیط‌زیستی و جلوگیری از اجرای پروژه‌های آسیب‌رسان دارد (توکلی و ثابت رفتار، 1382).
برای انجام ارزیابی آثار محیط‌زیستی ناشی از اجرای پروژه، اقدام به شناخت پروژه پیشنهادی شده و پس از شناخت به‌دست آمده از فازهای مختلف پروژه، اجزا و عناصر محیط‌زیست منطقه تحت اثر به تفکیک سه محیط فیزیکوشیمیایی، بیولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی- فرهنگی مورد ارزیابی و شناسایی قرار می گیرد. در ادامه شناخت پروژه و شناخت محیط‌زیست منطقه تحت اثر، اقدام به ارزیابی و پیش‌بینی آثار ناشی از پروژه پیشنهادی بر روی عوامل محیطی به تفکیک دو فاز ساختمانی و بهره‌برداری می گردد. پس از ارزیابی و پیش‌بینی آثار، اقدام به ارزیابی و تجزیه تحلیل آثار می شود.
در ارزیابی آثار پروژه موردنظر از روش ماتریس اصلاح شده لئوپولد، یا ماتریس ایرانی (مخدوم، 1382؛ مخدوم، 1387) و روش رویهمگذاری، استفاده می گردد. روش یاد شده را آقای مک هارگ در دهه 1960 برای برنامه‌ریزی محیط‌زیستی استفاده کرد (Glasson et al, 2005). در این مطالعه، از روش رویهمگذاری برای نشان دادن محدوده آثار و از روش ماتریس برای مشخص کردن آثار اجرای پروژه به‌صورت کمی استفاده شد (مخدوم، 1382). با استفاده از رویهمگذاری نقشه‌های موضوعی، مناطق حساس شناسایی شده و محدوده آثار آتی پروژه بر این مناطق بررسی و مکاندار می گردد. برای ارزیابی کمی آثار
محیط‌زیستی، جدول ماتریس، در ستون با 47 ریزفعالیت پروژه و در ردیف با50 عامل محیط‌زیستی طراحی شده و مهمترین ریزفعالیت‌های مورد بررسی در دوره‌های ساخت و بهره‌برداری شامل پاك‌تراشی و حذف پوشش گیاهی، آماده‌سازی و تسطیح زمین، احداث راههای دسترسی، عملیات لایروبی و بسترسازی در داخل آب، خاكبرداری، خاكریزی، فونداسیون و بتن‌ریزی، نصب تجهیزات و تأسیسات، تجهیز كمپ كارگاهی و اقامتی، برداشت منابع قرضه و تأمین مصالح ساختمانی، احداث ساختمان‌ها (گودبرداری، اجرای اسكلت و ساخت بناها، ساخت جزیره مصنوعی، خیابان‌كشی و پیاده‌رو‌سازی)، احداث
آكواریوم و بهره‌برداری از طیف وسیع فعالیت‌های گردشگری می باشد. معیارهای محیط‌زیستی نیز در سه گروه محیط فیزیكی (فرسایش و لغزش، كمیت و كیفیت آبهای زیرزمینی و سطحی، آلودگی آبهای ساحلی و آلودگی صدا و ...)، بیولوژیکی (زیستگاه های حساس و آسیب‌پذیر، گونه‌های جانوری و گیاهی در تهدید، و ...) و اقتصادی- اجتماعی (كاربری اراضی، اشتغال، پذیرش اجتماعی، بهداشت و ...) مورد توجه قرار می گیرند. در مرحله بعد هر كدام از معیارها، یا شاخص‌های محیط‌زیستی در ارتباط با هر كدام از ریزفعالیت‌های پروژه به‌صورت دو به دو مقایسه شده و بر پایه شدت تنش‌های محتمل و درجه اهمیت
شاخص‌ها در ارتباط با مجموعه ریزفعالیت‌های پروژه و همچنین با توجه به احتمال، درجه بازگشت‌پذیری و زمان و تداوم وقوع نشانزدها ارزیابی می گردند. تأثیر ریزفعالیت‌هایی كه بر عامل محیط‌زیستی اثر داشتند، با اعداد بین 5± ارزش‌گذاری شده و مورد بررسی كمی و كیفی قرار می گیرند. گام بعدی پس از تكمیل جدول ماتریس، جمع‌بندی ریاضی بود كه طی آن به‌ترتیب تعداد ارزشها، تعداد ارزشهای مثبت، جمع جبری، نسبت ارزشهای مثبت و میانگین رده‌بندی تعیین می شود.
| آثار سودمند | آثار مخرب | ||
| اثر سودمند عالی | 5+ | اثر با تخریب بسیار زیاد(پسرفته) | 5- |
| اثر سودمند خوب | 4+ | اثر با تخریب زیاد(تباه شده) | 4- |
| اثر سودمند متوسط | 3+ | اثر با تخریب متوسط(آشفته) | 3- |
| اثر سودمند ضعیف | 2+ | اثر با تخریب کم(نابسامان) | 2- |
| اثر سودمند ناچیز | 1+ | اثر با تخریب ناچیز( تنش دار) | 1- |
ماخذ: اشرف زاده، محمد رضا و همکاران (1389)
ارزیابی آثار محیط‌زیستی پروژه‌های گردشگری ساحلی (مطالعه موردی: شهر جهانگردی بین‌المللی خلیج‌فارس)، پژوهش‌های محیط زیست، سال 1، شماره 1، صفحه 83 تا 92
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمی‌کند.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.