توسعه حمل‌و‌نقل ریلی، از شعار تا عمل

تین‌نیوز| وبلاگ رحیم نیکخو- اهمیت صنعت حمل‌و‌نقل و به‌ویژه حمل‌و‌نقل ریلی در رشد و توسعه اقتصاد کشور بر هیچ‌کس پوشیده نیست و این اهمیت در کشورهای توسعه‌یافته صاحب‌نام و صنعتی در عمل و سرمایه‌گذاری کلان دولتی و خصوصی در این حوزه کاملاً مشهود است.

در طی سالیان اخیر، کشورهای بسیاری در تهیه برنامه‌های توسعه پایدار خود، به موضوع سرمایه‌گذاری و تخصیص بودجه‌های مناسب برای افزایش و بهینه‌سازی سهم بخش ریلی توجه ویژه دارند و براساس داده‌های سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، در سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۵، در سطح جهان به‌طور متوسط ۱۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بخش ریلی صورت گرفته و پیش‌بینی می‌شود که این رقم در بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ به ۲۷۰ میلیارد دلار افزایش یابد.
 
بر اساس اعلام این سازمان، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زیرساخت‌های ریلی کشورهای در حال توسعه نیز پس از سال ۲۰۰۵ رشد قابل توجهی داشته است و طی سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ از لحاظ تعداد پروژه‌ها و همچنین از لحاظ میزان بودجه صرف شده، منطقه جنوب آسیا با مجموع بودجه ۳۷,۹ میلیارد دلار و تعداد ۱۱۵ پروژه در صدر قرار گرفته است.
برای مثال در کشورهایی مثل چین، آمریکا، هندوستان، از توسعه شبکه ریلی به‌عنوان یکی از برنامه‌های «اولویت بالا» نام برده شده است و میزان افزایش رقم بودجه ریلی چین در سال ۲۰۱۴ به ۱۱۶ میلیارد دلار رسید. سال ۲۰۱۶ نخستین سال از برنامه ۶ ساله موسوم به «پیمان رشد آمریکا» است که این برنامه شامل گسترش و توسعه شبکه ریلی برای پاسخگویی به افزایش تقاضا در بخش ریلی است.
 
از بودجه ۴۰۸ میلیارد دلاری سال ۲۰۱۶ بخش ریلی آمریکا، ۴۵,۲ میلیارد دلار برای برنامه خدمات مسافربری فعلی ریلی و ۳۲۵,۲ میلیارد دلار برای برنامه گسترش و ارتقای خدمات ریلی در نظر گرفته شده است. در هندوستان، وزیر صنعت ریلی این کشور هنگام ارائه لایحه بودجه ۲۰۱۶-۲۰۱۵ به پارلمان اعلام کرد که بودجه بخش ریلی این سال طوری طراحی و تدوین شده است که آغازی باشد بر طرح پنج‌ساله ۸۶۵۰ میلیارد روپیه‌ای دولت برای توسعه و تغییر شکل شبکه ریلی هند. دولت هندوستان قصد دارد ظرف ۵ سال آینده بالغ بر ۱۳۷ میلیارد دلار در صنعت ریلی این کشور سرمایه‌گذاری کند.
 
همان‌طور که پیش‌تر نیز اعلام شده، صنعت حمل‌و‌نقل ریلی از شاخص‌های عمده توسعه‌یافتگی است و در ایران نیز این موضوع همواره در برنامه‌های توسعه‌ای مورد توجه جدی قرار گرفته است، سند چشم‌انداز و برنامه‌ریزی بلندمدت حمل‌و‌نقل ریلی، تبلور اهداف، جهت‌گیری‌ها، اولویت‌ها و برنامه‌های توسعه این حوزه در یک دوره زمانی نسبتاً بلندمدت به شمار می‌رود، چنین سندی علی‌القاعده باید در امتداد چشم‌انداز و سیاست‌های کلان توسعه کشور قرار داشته باشد.
 
تأکیدات بر روی رشد حمل‌و‌نقل ریلی در تمام سال‌های گذشته وجود داشته است و این اهمیت از برنامه چهارم توسعه، نمود بیشتری یافت. در برنامه چهارم توسعه، مأموریت حمل ۳۰ درصد بار و مسافر داخلی بین شهری و ۸۰ درصد حمل‌و‌نقل ترانزیت کشور و چشم‌اندازهای کمـی: . دارا بودن ۱۶۰۰۰ کیلومتر خط اصلی ریلی یا چگالی خط ۹,۷ متر بر کیلومترمربع، دارابودن ناوگان ریلی با متوسط عمر ۱۵ سال، آزادسازی و خصوصی‌سازی تا حصول حداکثر ۳۰ درصد سهم دولتی در جابه‌جائی کالا و مسافر ریلی بین شهری، برون سپاری فعالیت‌های تصدی‌گری تاحد دسترسی به ۰,۵ نفر در هر کیلومتر خط اصلی برای انجام امور حاکمیتی شبکه ریلی و در بخش کیفـی: تجهیز کل شبکه به سامانه‌های علائمی و ارتباطی پیشرفته، استقرار کامل نظام فناوری اطلاعات، مکانیزه نمودن سامانه‌های عملیاتی حمل بار و مسافر و استقرار سطح کیفی خدمات (ایمنی، سرعت، رفاه) در حد استانداردهای بین‌المللی برای بخش ریلی دیده شده بود.
 
سال ۱۳۹۰ نخستین سال از اجرای برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه کشور بود و باید تا سال پایانی برنامه پنجم توسعه کشور (پایان سال ۹۴) ، میزان جابه‌جایی کالا از طریق ناوگان حمل‌و‌نقل ریلی کشور به حدود ۳۰ درصد افزایش می‌یافت. همچنین براساس این برنامه پنج‌ساله، قرار بود سهم جابه جایی ناوگان ریلی در بخش مسافر، در پایان این برنامه به حدود ۱۸ درصد افزایش یابد. افزایش ترانزیت کالاهای عمومی سالانه به ۲۰ میلیون تن و افزایش ترانزیت کالا توسط ناوگان ریلی به سالانه پنج میلیون تن از دیگر اهداف کمی برنامه پنجم توسعه است، اما حجم ۱۱ میلیون تنی ترانزیت کالاهای عمومی و یک میلیون تنی ناوگان ریلی طی دو سال نخست از برنامه پنجم بدون تغییر ثابت مانده بود.
 
یکی از انتقاداتی که کمیسیون عمران مجلس به برنامه پنجم توسعه درباره حمل‌و‌نقل ریلی داشت، مشخص نبودن میزان و رشد کمی راه‌آهن و حمل‌و‌نقل ریلی در مقایسه با برنامه چهارم بود که در برنامه چهارم به طور مشخص اعداد و ارقام مشخصی برای خطوط راه‌آهن در نظر گرفته شده بود و از همین‌رو برنامه پنجم برای اجرا ابهامات زیادی داشت. در تدوین برنامه ششم توسعه نیز تأکیدات دولت، رهبر معظم انقلاب و مجلس بار دیگر بر لزوم ارتقا و رشد صنعت ریلی است. توسعه حمل‌و‌نقل ریلی از محورهای اساسی در برنامه ششم توسعه کشور بوده و در سرفصل امور اقتصادی سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه در ردیف‌های ۲۵ و ۲۶ به طور مشخص به اولویت حوزه حمل‌و‌نقل ریلی اشاره شده است.
 
با توجه به تأکیدی که از سوی مقام رهبری در زمینه اقتصاد مقاومتی شده است، راه‌آهن به‌عنوان نماد و سمبل اقتصاد مقاومتی می‌تواند نقش بسیار پررنگی در اجرای آن داشته باشد. برخورداری راه‌آهن از ظرفیت‌های مناسب برای ترانزیت کالا و ایجاد مزیت صادراتی برای بسیاری از تولیدات داخلی در صورت گسترش کیفی و کمی حمل‌و‌نقل ریلی و مزیت در حمل انبوه و حجیم بار در مسیرهای طولانی، مصرف سوخت کمتر قطار در مقایسه با سایر وسایل حمل‌و‌نقل، آلودگی کمتر محیط زیست، ایمنی بالاتر حمل‌و‌نقل ریلی نسبت به سایر روش‌ها حمل و اتصال تعدادی از مراکز باری مهم (بنادر مهم، معادن و. . .) به شبکه ریلی از جمله مزیت‌های این حوزه است که اعمال سیاست‌های توسعه‌ا‌ی را در این بخش توجیه‌پذیر می‌کند.
با تمام تفاسیر و برشمردن اهمیت حمل‌و‌نقل ریلی در زمینه رشد و شکوفایی اقتصادی کشور و تأکید مکرر آن در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه و سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران، این بخش همچنان مغفول مانده و از لحاظ استانداردهای جهانی بسیار عقب است. تلاش‌های صورت گرفته در چند سال اخیر نیز اگرچه تا حدودی در راستای بهبود وضعیت موجود بوده اما به‌دلیل نبود منابع کافی و حمایت‌های یکپارچه از سوی دولت با اتخاذ سیاست‌های حمایتی نتوانسته است روند رشد این صنعت را تسریع ببخشد.
 
در پایان باید یاد‌آور شد، علیرغم تمام شعارهای زیبا در راستای حمایت قاطع از توسعه حمل‌و‌نقل ریلی، اقدامات صورت‌گرفته خلاف این شعارها بوده و راه‌آهن ایران با داشتن قدمتی بیش از ۸۰ سال، نقش چندانی در جابه‌جایی بار و مسافر و همچنین ترانزیت بین‌المللی ندارد و توجه ویژه دولت و سیاست‌گذاران را برای سرمایه‌گذاری مناسب در بخش‌های زیربنایی و هموار کردن مسیر تحول و جهش در این حوزه را می‌طلبد.

لینک مطلب:
http://www.tweekly.ir/fa/Main/Detail/6945