آمار نیز حکم به اولویت توسعه ریلی می‌دهد

مزیت های چشم گیر حمل و نقل ریلی از جهت ملاحظات اقتصادی، ایمنی، زیست محیطی و... در کنار ویژگی های خاص کشورمان موجب شده که این شیوه حمل و نقل از بیش ترین تأکید و بالاترین اولویت در سیاست های کلی و برنامه های توسعه جمهوری اسلامی ایران برخوردار شود. موقعیت ممتاز بین المللی ایران برای حمل و نقل ترانزیتی، حجم بالای ترافیک در بسیاری از محورهای برون شهری و حومه ای کشور، وضعیت ناهنجار سوانح جاده ای و تحمیل خسارات وحشتناک به جامعه، شدت مصرف انرژی در بخش حمل و نقل و مصرف یارانه برای اتلاف سوخت، جایگاه راه آهن در بهبود یکپارچگی ملی و توسعه متوازن مناطق مختلف کشور، نقش حمل و نقل ریلی به عنوان یکی از عناصر کلیدی در زنجیره تأمین صنایع به ویژه صنایع معدنی، آسیب پذیری کمتر راه آهن از محدودیت ها و تحریم های خارجی و بین المللی بر کشور، نقش کلیدی راه آهن از منظر سیاست های پدافند غیرعامل و ... همگی از جمله عوامل تأکید سیاست گذاران کلان نظام بر حمل و نقل ریلی به شمار می روند.
 
از طرفی تجربه دهه های گذشته نشان می دهد که عموم مردم به علت هزینه مناسب و ایمنی بالا اغلب استقبال چشم گیری از خدمات حمل و نقل ریلی نشان داده اند. با این حال ناکافی بودن شبکه خطوط راه آهن ایران نسبت به جمعیت و وسعت کشور و سهم بسیار اندک راه آهن از حمل و نقل بار و مسافر برون شهری، افزایش شتاب توسعه راه آهن را در سال های جاری و پیش رو اجتناب ناپذیر می کند. حمل و نقل ریلی به علت مزایای خاص خود همواره دارای نقش ویژه ای در ترابری کشورهای پیشرفته است اما در کشور ایران، به علت دلایلی سهم این بخش در حمل و نقل بار و مسافر بسیار ناچیز است.
 
بنابراین ارتقاء جایگاه این مد حمل و نقلی امری ضروری و حیاتی به شمار می آید. البته در سیاست های کلی بخش حمل و نقل، گرچه به اولویت حمل و نقل ریلی تأکید فراروان شده است، اما کم تر از آنچه که باید باشد در این زمینه اتفاق افتاده است. با این وجود و با توجه به ویژگی های ذاتی حمل و نقل ریلی که مناسب برای حمل و نقل انبوه بار و مسافر است و نیز ایمنی بسیار بالا نسبت به جاده، مصرف کم تر سوخت و همچنین آلودگی پایین محیط زیست، در مقایسه تطبیقی حمل و نقل ریلی با حمل و نقل جاده ای به نکات مهمی بر می خوریم:

مقایسه ویژگی های راه آهن با حمل و نقل جاده ای

•  نسبت مصرف سوخت در حمل و نقل جاده ای ۷ برابر مصرف سوخت در حمل و نقل ریلی است.
•  نسبت ایمنی حمل و نقل ریلی با توجه به تعداد کشته شدگان جاده ای ۵۰ برابر حمل و نقل جاده ای است.
•  نسبت آلاینده های زیست محیطی حمل و نقل جاده ای ۲۰ برابر حمل و نقل ریلی است.
با توجه به مزایای ذکر شده در مورد حمل و نقل ریلی، اگر این مزایا به معادل ریالی آنها تبدیل شوند در آن صورت مقایسه ریل و جاده به صورت کمی ممکن می شود.
 

مقایسه تطبیقی هزینه های اجتماعی حمل و نقل جاده ای با ریلی

در این مقایسه منظور از هزینه های اجتماعی عبارت از هزینه آلاینده های زیست محیطی به علاوه هزینه های مستقیم و غیرمستقیم تصادفات و یارانه سوخت هستند.براساس آخرین آمار منتشر شده، هزینه های آلاینده های زیست محیطی در حمل و نقل جاده ای براساس شاخص (نفر و تن کیلومتر) معادل ۴۳۸ ریال است. در حالی که هزینه های آلاینده های زیست محیطی در حمل و نقل تنها ۲۲ ریال می باشد. مزیت حاصل از عملکرد راه آهن در مقایسه با جاده در این بخش مبلغی در حدود ۱۶هزار و ۵۴۹ میلیارد ریال است. هزینه تصادفات حمل و نقل جاده ای براساس شاخص (نفر و تن کیلومتر) معادل ۴۷۳ ریال در حالی که این میزان در راه آهن معادل ۷ ریال است.
 
بنابراین، مزیت حاصل از عملکرد راه آهن در مقایسه با جاده در این بخش مبلغی در حدود ۱۸هزار و ۵۶۹ میلیارد ریال است. یارانه سوخت حمل و نقل جاده ای براساس شاخص (نفر و تن کیلومتر) معادل ۱۹۱۴ ریال و در مقایسه یارانه راه آهن ۴۰۷ ریال است. بنابراین، مزیت حاصل از عملکرد راه آهن در مقایسه با جاده در این بخش مبلغی در حدود ۳۱ هزار و ۴۰۴ میلیارد ریال است. با توجه به آمار ارائه شده، مجموع هزینه های اجتماعی شامل هزینه های آلاینده های زیست محیطی، تصادفات و یارانه سوخت، برای حمل و نقل جاده ای معادل ۲۵۴۵ ریال و برای راه آهن ۴۳۷ ریال است. مزیت حاصل از عملکرد راه آهن در مقایسه با جاده در مجموع هزینه های اجتماعی مبلغی در حدود ۶۶ هزار و ۵۲۲ میلیارد ریال است.
 
علیرغم مزیت های ذکر شده در بخش حمل و نقل ریلی، سهم راه آهن در مقام مقایسه ۱۴ درصد و سهم بخش جاده ای ۸۶ درصد است. همچنین یارانه سوخت با فرض هر دلار ۲۵۰۰ تومان، در بخش حمل و نقل ریلی ۲ درصد بوده و در حالی که سهم اختصاصی به بخش جاده ای ۹۸ درصد است.با توجه به این نکته که یکی از معضلات زیست محیطی در کلان شهرها آلودگی هوا است با نگاهی اجمالی می توان تفاوت آلاینده های جاده ای و راه آهن را دریک کلام خلاصه کرد: سهم آلاینده های جاده ای ۹۹ درصد و سهم آلاینده های راه آهن تنها یک درصد.با توجه به آمارهای ذکر شده و سهم حمل و نقل ریلی و جاده ای، تخصیص اولویت ها به راه آهن کاملاً مشهود و قابل دفاع است. ذکر این نکته ضروری است که در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه یافته سهم تخصیص یافته به حمل و نقل ریلی همیشه و پیوسته در اولویت قرار دارد.