درمان ناکافی دولت برای درد بافت فرسوده

سکونت حدود ۸ میلیون نفر در بافت فرسوده و ناکارآمد شهری ایران، روایتگر یکی از مشکلات اساسی کشور در حوزه مسکن است. مشکل سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت‌های فرسوده آنقدر جدی است که رئیس‌جمهوری کشورمان از وزیر راه و شهرسازی خواسته تا در دولت دوازدهم، بر حل مشکلات این بخش بیش از گذشته متمرکز شود.

به گزارش روزنامه گسترش تجارت،  اگرچه دولت یازدهم به بافت فرسوده و مشکلات آن نگاه ویژه‌ای داشته و اقداماتی برای بهسازی این بخش از مناطق شهری انجام داده است اما کارشناسان معتقدند این اقدامات تاثیر چندانی نداشته و با تعامل بهتر با بخش خصوصی و انبوه‌سازان، مشکلات این بخش باید به‌طور جدی‌تر حل و فصل شود. با توجه به هزینه‌بر بودن ساماندهی بافت‌های فرسوده، استفاده از سرمایه‌های داخلی و خارجی برای این بخش، از پیشنهادهای کارشناسان به دولت است.

به گزارش «گسترش تجارت»، حسن روحانی، رئیس‌جمهوری کشورمان معتقد است مشکل مسکن از راه توجه به بافت فرسوده حل خواهد شد. او این سخن را در معرفی عباس آخوندی به مجلس شورای اسلامی به‌عنوان وزیر پیشنهادی دولت دوازدهم در حوزه راه و شهرسازی بیان کرد و همزمان، از آخوندی خواست توجه ویژه‌ای به این بخش داشته باشد. البته آخوندی نیز در برنامه‌های پیشنهادی خود برای تصدی وزارت، بر این بخش تاکید کرده است.

براساس آمار وزارت راه و شهرسازی، درحال‌حاضر ۱۱۰ شهر کشور دارای سکونتگاه غیررسمی، ۴۹۵ شهر دارای بافت فرسوده میانی و ۱۶۸ شهر دارای بافت تاریخی هستند و این بافت‌ها در مجموع، مساحتی ۱۴۰ هزار هکتاری متشکل از ۲۷۰۰ محله را تشکیل می‌دهد. به گفته او هم‌اکنون در کل کشور ۱۱۰۰ محله (در بیش از ۶۰ هزار هکتار) با جمعیتی ۱۱ میلیون نفری، جزو سکونتگاه‌های غیررسمی به شمار می‌روند و درمجموع ۸ میلیون نفر نیز در بافت فرسوده ساکن هستند.

هرچند رئیس‌جمهوری بر لزوم رسیدگی به بافت فرسوده در دولت دوازدهم تاکید ویژه‌ای کرده، اما رسیدگی به وضعیت این مناطق و نوسازی و بهسازی آنها در دولت یازدهم نیز در دستور کار قرار داشت و آنطور که مدیرعامل پیشین شرکت عمران و بهسازی شهری ایران می‌گوید، اقدامات قابل توجه و بی‌سابقه‌ای در دولت یازدهم در زمینه بهسازی بافت فرسوده انجام شد؛ به‌طوری که درحال‌حاضر مسئله نوسازی بافت‌های فرسوده تبدیل به یک گفتمان غالب در سطح ملی شده است.

کارنامه دولت یازدهم در بافت فرسوده

محمدسعید ایزدی چند روز گذشته و پیش از اینکه ساختمان شرکت عمران و بهسازی شهری را به قصد تصدی معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی ترک کند، در نشست خبری با خبرنگاران، دستاوردهای دولت یازدهم در حوزه بافت فرسوده را برشمرد.

به گفته ایزدی، دولت یازدهم در زمینه نوسازی بافت‌های ناکارآمد و فرسوده، بازآفرینی شهری را در پیش گرفت. در این روش تامین مجموعه‌ای از امکانات مدنظر است که در کنار یکدیگر، شرایط زندگی را با در نظر گرفتن تمامی نیازهای اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و کالبدی ساکنان فراهم کند.

شناسایی جنبه‌های کمی و کیفی در رسیدگی به بحران بافت‌های ناکارآمد، یکی از اقدامات دولت یازدهم در ساماندهی بافت‌های فرسوده بوده است. براساس سخن ایزدی، به همت دولت یازدهم در سال ۹۳ سندی با عنوان «سند ملی احیا، بهسازی و نوسازی شهری» تهیه و در آن، شیوه حل مشکلات، با همکاری نهادهای مختلف دست‌اندرکار بیان شده است. آنطور که معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید، در دولت یازدهم برای نخستین بار برنامه‌های حوزه نوسازی و بهسازی بافت‌های ناکارآمد، در برنامه ششم توسعه درج شد. یکی دیگر از اقدامات دولت گذشته در زمینه بافت فرسوده، افزایش بودجه این بخش در برنامه بودجه سالانه کشور و در نظر گرفته شدن ۹ ردیف عمرانی مجزا برای آن در بودجه کشور است.

به گفته او درحال‌حاضر برای شهرهای مشهد، قم، شیراز و ۴ شهر استان سیستان‌وبلوچستان ردیف بودجه جداگانه در این حوزه در نظر گرفته شده است. ارائه تسهیلات بانکی به انبوه‌سازان برای بهسازی بافت فرسوده، از دیگر اقدامات چند سال گذشته بوده است. ایزدی در این زمینه گفت: به‌تازگی بانک مرکزی مجوز ارائه هزار میلیون تومان از منابع بازپرداخت اقساط مسکن مهر را به‌عنوان تسهیلات نوسازی به انبوه‌سازان صادر کرد که اقدام مهمی برای بازآفرینی بافت فرسوده و حمایت از انبوه‌سازان برای حضور در این بخش است. بانک مسکن همچنین ۴هزار میلیارد تومان تسهیلات نوسازی از منابع خود تسهیلات نوسازی به مالکان و ساکنان بافت‌های فرسوده پرداخت می‌کند. سود این تسهیلات ۸ درصد است.

ایزدی افزود: ساز و کاری که این مصوبه در نظر گرفته، تضمین فروش را برای انبوه‌سازان فراهم می‌کند، زیرا با توجه به سود ۸ درصد، تقاضا برای خرید این واحدها بالا می‌رود. انبوه‌سازی که می‌خواهد در این بافت‌ها ساخت پروژه‌ای را آغاز کند با استفاده از سرمایه‌گذاری خُرد از طریق مالکان وجوهی دریافت می‌کند و خودش هم پولی می‌گذارد و اگر دو سپرده ۴۰میلیون تومانی در بانک بگذارد، ۱۶۰میلیون تومان وام با سود ۸درصد دریافت می‌کند که در تاریخ ایران بی‌نظیر است.

اقدامات رضایت‌بخش، اما ناکافی

اگرچه اقدامات دولت یازدهم مانند اعطای تسهیلات نوسازی بافت فرسوده و نیز نگاه ویژه برنامه ششم توسعه به بافت‌های ناکارآمد، بیانگر اهمیتی است که در چند سال گذشته به این مناطق داده شده اما برخی کارشناسان معتقدند این اقدامات، کافی و رضایت‌بخش نبوده است.

حسن محتشم، رئیس پیشین انجمن انبوه‌سازان استان تهران در این زمینه به «گسترش تجارت» گفت: براساس قانون باید سالانه ۱۰ درصد بافت‌های فرسوده احیا می‌شد اما درحال‌حاضر شاهد این هستیم که نوسازی بافت‌های فرسوده در کشور به‌طور پراکنده انجام شده است. به گفته وی، اگرچه شهرداری‌ها در این حوزه، برخی شرایط را فراهم کرده‌اند اما همچنان در حوزه نوسازی بافت‌های فرسوده، اقدامات کافی انجام نشده است.

محتشم با بیان اینکه بخشی از بافت فرسوده کشور، بافت نامطلوب است، تاکید کرد: احیای این بخش، حساس‌تر و نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و ورود سازندگان حرفه‌ای است. وی معتقد است یکی از اقدامات اساسی برای نوسازی بافت‌های فرسوده این است که شرکت عمران و بهسازی شهری با همکاری شهرداری‌ها وارد عمل شده و از همکاری و تجربه انبوه‌سازان به‌طور جدی استفاده کنند.

این کارشناس معتقد است یکی از موانع پیشرفت مطلوب روند بهسازی بافت فرسوده کشور، برخی محدودیت‌های قانونی است که پیش پای دست‌اندرکاران این بخش قرار دارد. به‌عنوان نمونه شرکت عمران و بهسازی شهری به‌عنوان متولی اصلی این حوزه، با موانع قانونی روبه‌رو است. او در این زمینه توضیح داد: شرکت عمران و بهسازی شهری برای احیای بافت‌های فرسوده اقدام به درج آگهی می‌کند، اما چنین روشی برای احیای بافت‌های فرسوده پاسخگو نیست زیرا سازنده حرفه‌ای و انبوه‌ساز به دنبال آگهی نمی‌رود و به‌گونه دیگری باید از مشارکت او استفاده کرد.

رئیس پیشین انجمن انبوه‌سازان استان تهران ادامه داد: درج آگهی برای نوسازی بافت فرسوده مانند این است که مردم بخواهند برای خرید خودرو در مزایده شرکت کنند. از آنجا که سازنده‌های متفرقه- نه انبوه‌سازان بزرگ- به این آگهی مراجعه می‌کنند، این روش در چند سال گذشته موثر نبوده و از آن استقبالی نشده است. او تاکید کرد: برای نوسازی موثر بافت‌های فرسوده ابتدا باید انبوه‌سازان را وارد کار کرده و از مشارکت آنها بهره برد.

این فعال حوزه ساختمان معتقد است اگر این شرکت برای فعالیت‌ها و تصمیم‌های خود، مصوبه مجلس شورای اسلامی یا هیات دولت را داشته باشد می‌تواند موانع را از پیش روی نوسازی بافت‌های فرسوده بردارد.

نیاز بافت فرسوده به سرمایه

با وجود آنچه به‌عنوان دستاوردهای دولت یازدهم در زمینه احیا و نوسازی بافت فرسوده از آن یاد می‌شود، وجود برخی مشکلات به ویژه در کلانشهرها، همچنان انتظاراتی در مردم نسبت به مسئولان در این بخش ایجاد کرده است.

حسن بیگدلی، رئیس انجمن انبوه‌سازان مسکن و ساختمان کشور معتقد است اگرچه در سال‌های گذشته و به‌ویژه در دولت یازدهم، بحث احیای بافت‌های فرسوده در کشور مطرح بوده، اما اجرای این طرح روند کندی داشته است و با ادامه این روند در آینده نمی‌توان به سرانجام این طرح امیدوار بود.

وی به «گسترش‌تجارت» گفت: با وجود اقدامات انجام شده هنوز بافت فرسوده وسیعی در کشور داریم و کارها آنقدر کند پیش می‌رود که می‌توان گفت تاکنون حتی به تعداد انگشتان دست نیز پروژه برای ساماندهی بافت فرسوده نداشته‌ایم. این درحالی است که بافت فرسوده گسترده، زنگ خطری برای ایمنی کشور است و باید عزم ملی برای ساماندهی این بخش وجود داشته باشد.

به گفته بیگدلی، تاکید دولت یازدهم بر بهسازی بافت فرسوده و ارائه تسهیلاتی برای این بخش، نشان می‌دهد دردها به‌درستی تشخیص داده شده با این حال روش‌های درمان، درست نبوده یا به‌درستی اجرا نشده است.

رئیس انجمن انبوه‌سازان مسکن و ساختمان با بیان اینکه برای بهسازی و نوسازی هر هکتار بافت فرسوده، بیش از ۱۰ میلیارد تومان نیاز است، یادآوری کرد: دولت نمی‌تواند به‌تنهایی در بهسازی و نوسازی این بافت‌ها سرمایه‌گذاری کند و برای اجرایی شدن طرح‌های نوسازی بافت فرسوده در کوتاه‌ترین زمان ممکن، نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی داریم.