قطار زندگی حاشیه‌نشین‌های زنجان روی ریل ناامنی است

تین‌نیوز| چهره هفت سکونتگاه غیررسمی زنجان در بوم بی‌رنگ ضابطه‌ها و خدمات شهری نقش بسته و ساکنان آنها معضلات شهرنشینی این مناطق را بی‌صدا فریاد می‌زنند تا سهمی ناچیز برای امنیت، بهداشت، تفریح و زندگی خود کسب کنند.

در حاشیه ماندن همیشه محرومیت را به دنبال خود دارد، شاید این در حاشینه‌ بودن است که سبب شده کودکی در انشای خود به جای اینکه از محرومیت‌هایی بگوید که خود و خانواده‌اش با آن درگیرند از عبور قطاری می‌نویسد که از پشت دیوار و پنجره اتاقهایشان رد می‌شود و آنها با دست تکان دادن به مسافرانشان سلام‌شان را به شهر و شهرنشینی می‌رسانند.

اینجا کودکان مانند کودکان برخوردار از امکانات شهری، سرویسی برای رفتن به مدرسه ندارند و اتفاقا در حال عبور از حاشیه آزادراه زنجان – قزوین اتومبیل وزیر و مسئولی را می‌بینند که برای جشن آغاز بازگشایی مدارس به سطح شهر می‌روند.

مادر و پدری نیز در این میان از ترس خانه به دوش شدن به دلیل ساخت و ساز غیرمجاز فرزندشان را قانع می‌کنند که این هم برای ما بس است و صدایش را درنیاور. برخی نیز در این میان با ترک روستاها و کوچ کردن به شهر زندگی شیرین روستایی را به رویای شهرنشینی نه بلکه حاشینه‌نشینی می‌فروشند و در اینجاست که مهدی چمران عضو شورای شهر تهران محروم کردن سکونتگاه‌های غیررسمی از امکانات شهری را راهکاری برای خلاصی از حاشیه‌نشینی عنوان می‌کند.
هفت سکونتگاه غیررسمی زنجان هر یک مشکلات خاص خود را دارد که در این گزارش به آنها پرداخته شده است.

سهم ناچیز کودکان از امنیت حاشیه راهها
منطقه سایان در حاشیه آزادراه زنجان – قزوین که در پهنه‌بندی‌های جدید شهری به عنوان سکونتگاه غیررسمی قلمداد می‌شود که در بدو ورود به این مکان در حاشیه آزادراه منظره‌ای که بیش از هر چیز جلب توجه می‌کند، وجود مدرسه‌ای با دیوارهای کوتاه آبی رنگ است و به دلیل شیب منطقه به راحتی محوطه و ساختمان مدرسه قابل دید است.

حال اگر از موضوع فراموش شده مناسب‌سازی برای معلولان در برخی از ساختمان‎‌های عمومی بگذریم به نظر می‌رسد وجود مدرسه ابتدایی در نزدیکی جاده و آزادراه برای کودکانی که در این آموزشگاه تحصیل می‌کنند پر خطر باشد.
یکی از وظایف اداره کل حمل و نقل و پایانه‌ها ایمن‌سازی مدارس حاشیه راهها از طریق آموزش‌های تئوری و نیز ایمن‌سازی فیزیکی با نصب علائم هشداردهنده مانند چراغ‌های شبرنگ و چشمک‌زن، تجهیزاتی برای کاهش سرعت و آرام‌سازی ترافیک و خط کشی محل عبور عابران پیاده است.
به گفته علی مدقالچی، رئیس ایمنی و ترافیک اداره راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استان زنجان از زمان اجرای طرح ایمن‌سازی فیزیکی مدارس حاشیه راهها تا سال 94، 119 روستا که مدارس آنها کنار جاده قرار دارند، از ایمن‌سازی فیزیکی برخوردار شدند که وی در مورد اجرای این طرح در منطقه سایان گفت: در این منطقه به دلیل اینکه تردد خودروها در جاده ترانزیت بالا است کودکان به طرف جاده نمی‌روند.

علاوه بر ایمن‌سازی فیزیکی ارائه آموزش‌های تئوری و عملی از دیگر وظایف این اداره است که مدقالچی تعداد مدارسی که از سال 81 تا 94 این طرح در آنها اجرا شده را 673 مورد عنوان کرد و افزود: به دلیل ضرورت فرهنگسازی و آگاهی دانش‌آموزان این طرح در برخی از مدارس دو و یا حتی سه بار تکرار شده است.
 

اما با نگاهی به اطراف مدرسه ابتدایی منطقه سایان به نظر می‌رسد سهم این آموزشگاه از ایمن‌سازی فیزیکی فقط خط کشی جلوی درب است و از علائم ایمنی و چراغ شبرنگ خبری نیست و کمبود روشنایی نیز خطر این منطقه را در تاریکی دوچندان می‌کند و با رسیدن به زمان بازگشایی مدارس پدران و مادران به این می‌اندیشند که چقدر این مدرسه برای تحصیل فرزندشان امن است.
عبور از عرض آزادراه یکی دیگر از دغدغه‌های ساکنان این منطقه است به دلیل اینکه هیچ پل عابر پیاده‌ای نصب نشده و تنها یک پل زیرگذر ماشین‌رو وجود دارد و عابران پیاده نیز یا از این زیرگذر تردد یا از وسط  آزادراه عبور می‌کنند.

البته بنا بر اظهارات رئیس ایمنی و ترافیک اداره راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استان زنجان این اداره در راستای ارتقای ایمنی عابران پیاده در محل‌های مورد نظر پل هوایی نصب می‌کند و در مکانهایی که پل زیرگذر آنها برای عبور عابران پیاده مناسب نباشد با اصلاح ابنیه و تأسیسات سکوی مخصوصی نصب می‌شود اما هنوز برنامه‌های این اداره به منطقه سایان نرسیده است و شاید در پشت ترافیک گرفتار شده است.

قطار بازی‌های کودکان حاشیه‌نشین روی ریل نا امنی
جلوتر که می‌رویم صدای بازی کودکان و به دنبال هم دویدن‌های آنها آدم را به جایی هدایت می‌کند که جایی نیست جز محل عبور قطار و شاید کودکان این منطقه که مکان تفریحی و پارکی ندارند، جایی را برای بازی بهتر از نزدیکی ریل راه‌آهن نیافتند، آنها به دنبال هم می‌دوند و نگاه نگران مادران کودکان را رها نمی‌کند.
اینجا خردسالی را می‌بینی که با دوچرخه کوچکش از روی ریل عبور می‌کند و تعدادی از کودکان نیزدر کنار ریل به دنبال یکدیگر می‌دوند و گاهی هم دستی به سنگ‌های موجود در راه‌آهن دراز می‌کند اما مادرشان که متوجه عکس گرفتنم می‌شود کودکش را بلند صدا می‌زند که سنگ را به زمین اندازد.
 

اینجا ساختمانهای مسکونی آنقدر به ریل نزدیک هستند که به بخشی از زندگی مردم تبدیل شده و آنها برای رفت و آمد در بین مناطق بالا و پایین سایان که توسط راه‌آهن به دو بخش تقسیم شده، از یک زیرگذر ماشین‌رو هم استفاده نمی‌کنند و عبور از روی ریل را به هر چیزی ترجیح می‌دهند.
این در حالی است که بر اساس قانون، از آکس ریلها 17 متر حریم برای راه‌آهن در نظر گرفته شده و تا 30 متر بعد از آن یعنی تا فاصله 47 متری نیز حریم قانونی راه‌آهن بوده و مربوط به تأسیسات آن است و هیچ فرد یا ارگانی اجازه ساخت و ساز یا حتی زارعت و درختکاری را ندارد و از فاصله 47 تا 117 متری هر ساخت و ساز یا فعالیتی نیاز به اخذ مجوز از راه‌‌آهن جمهوری اسلامی و اداره راه و شهرسازی دارد.

به گفته علی خدایی، مدیرکل راه‌آهن شمالغرب ساختمانهای مسکونی در منطقه سایان پس از ایجاد خطوط ریلی احداث شدند و به دلیل شرایط خاص زمانی نظارتی بر ساخت و سازها انجام نشده اما اکنون به هیچ وجه اجازه ساخت و ساز در حریم راه‌آهن داده نمی‌شود.

وی در مورد احداث پل برای تردد عابران پیاده و خودروها در عرض خطوط ریلی ابراز کرد: نصب پلهای هوایی برای عبور عابران پیاده بر عهده شهرداری است اما اداره کل راه‌آهن به تناسب امکانات و اعتبارات در محلهای مورد نیاز اقدام به احداث پلهای زیرگذر می‌کند.
مدیرکل راه‌آهن دیوارنویسی، فرهنگ‌سازی و آموزش‌های کارشناسان در مدارس برای آگاه‌سازی مردم در مورد خطرات عبور از ریل و سایر موارد در روستاها و مناطق حاشیه راه‌آهن را از مهمترین اقدامات انجام شده برشمرد در حالی که با مشاهده عبور مردم از روی ریل و بازی کودکان در اطراف آن به نظر می‌رسد دیوارنویسی‌ها و فرهنگ‌سازی‌ها چندان کارساز نبوده و نیاز به اقدمات جدی‌تری در این مکان است.
وی در مورد ساختمان‌های نزدیک خطوط ریلی نیز بیان کرد: راه‌آهن آمادگی دارد برای حفظ ایمنی دیوار محافظ در حریم قانونی راه‌آهن احداث کند اما به دلیل رعایت حال ساکنان منطقه سایان که نیاز به رفت و آمد در این محدوده دارند، تا کنون اقدام به ساخت دیوار حایل به عنوان یکی از وظایف قانونی خود نکرده است.

این مسائل تنها مشکلات این سکونتگاه غیررسمی نیست ومردم سایان نگران فرارسیدن فصل سرما و بارش برف و یخبندان و ایجاد مشکل برای رفت و آمد از گل و لای معابر خاکی هستند آنها می‌گویند که با کلی پیگیری بالاخره مسئولان شهرداری بخشی از خیابانها را آسفالت کردند اما هنوز قسمت‌هایی از معابر خاکی است.

نقاشی چهره شهری سکونتگاههای غیررسمی در بوم بی‌رنگ ضابطه‌ها
با نگاهی عمیق‌تر به منطقه سایان متوجه می‌شویم که نه رنگ و بوی زندگی و فعالیت روستایی در آن به چشم می‌خورد و نه ساکنان آن چندان بهره‌ای از خدمات شهری برده‌اند در حالی که بر اساس طرح‌های جامع و تفصیلی در محدوده قانونی شهر زنجان قرار گرفته ولی اینجا که خانه‌ها بی‌ضابطه شکل گرفتند، از پایبست ویرانند.
بی نظمی در ساخت و ساز، وجود معابر خاکی، آبهای فاضلاب رها شده از منازل، وجود خانه‌های غیرمقاوم، عدم رعایت حریم قانونی راه‌آهن در احداث واحدهای مسکونی، احداث بناها بدون الگوی معماری خاص و مواردی از این دست چهره شهری این منطقه را مخدوش کرده و مردم آن از وجود حتی یک بانک بی‌بهره‌اند و برای انجام امور بانکی باید از حاشیه به داخل شهر بروند.
از بحث معابر خاکی، نبود شبکه فاضلاب و بهداشت محیط و فراموش شدن الگوهای معماری هم که در این منطقه بگذریم از ساخت و سازهای غیرمجاز و نبود سند مالکیت اراضی، بهره‌برداری غیرمجاز از تأسیسات آبی و برقی نمی‌توان گذشت.
اهالی این منطقه خود اعتراف می‌کنند که برخی از آنها بدون در اختیار داشتن سند مالکیت اقدام به ساخت واحدهای مسکونی کردند و از آنجایی که شرکت‌های خدمات رسان از اتصال انشعابات به واحدهای فاقد سند خودداری می‌کنند، مردم نیز به استفاده غیرمجاز از تأسیسات آب و برق روی ‌می‌آورند البته مسئولان نیز از قطع انشعابات غافل نیستند.

یکی از خانم‌هایی که سابقه زیادی در سکونت این منطقه دارد علت ساخت وسازهای غیرمجاز را عدم توانمندی مالی افراد در تهیه مسکن مناسب در شهر عنوان کرد و افزود: من خودم به اتفاق خانواده تنها برای یک سال زندگی به اینجا آمدم اما هنوز بعد از گذشت بیش از 15 سال نتوانستیم مسکنی در داخل شهر تهیه کنیم و از این منطقه برویم.
ساکنان سکونتگاههای غیررسمی چندان هم از مشکلات خود گلایه نمی‌کنند تا آنهایی که بدون سند و غیرمجاز اقدام به ساخت و ساز کردند آواره نشوند.
به گفته اهالی این منطقه وجود افراد معتاد و مواد فروش هم در این مکان کم نیست و شاید نبود پاسگاه و عدم حضور نیروهای امنیتی مکان امنی را برای این افراد فراهم کرده است.

توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی
صمد هاشملو، رئیس اداره عمران و بهسازی شهری راه و شهرسازی استان زنجان در مورد ساماندهی مناطق حاشیه‌ای به تسنیم گفت: در مطالعات اخیر شهری و پهنه‌بندی‌های انجام شده هفت منطقه شهر زنجان از جمله سایان، اسلام‌آباد، نجف‌آباد، گویجیگ آباد، شهدا، فاطمیه و کوی خاندره به عنوان سکونتگاه غیررسمی شناخته شدند که توانمندسازی بنیه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آنها  در دستور کار قرار دارد.

وی ابراز کرد: در حال حاضر محدوده شهرها و نیز حریم راه‌آهن استعلام شده و به هیچ وجه اجازه ساخت و سازهای غیرمجاز داده نمی‌شود ضمن اینکه دستگاههای خدمات‌رسان نیز مکلف شدند که بر اساس قانون نسبت به اتصال انشعابات اقدام کنند.
 

رئیس اداره عمران و بهسازی شهری راه و شهرسازی استان زنجان به تشکیل ستاد بازآفرینی پایدار شهری اشاره کرد و گفت: وظایف دستگاههای مختلف در این ستاد مشخص می‌شود و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی نیز در آن مصوب شده که اجرای آن در دستور کار قرار دارد.
وی بیان کرد: دولت برای حمایت از اقشار محروم امکاناتی مانند مسکن مهر در اختیار آنها قرار داده ولی مردم بدون توجه به این امکانات خود اقدام به ساخت‌ و سازهای غیرمجاز می‌کنند.

البته باید گفت نزدیک به یک هزار نفر از متقاضیان مسکن مهر در قالب پروژه‌های خود مالک با گذشت بیش از شش سال هنوز بلاتکلیف هستند که پرداختن به این موضوع در این گزارش نمی‌گنجد.
شاید حاشیه نشین یا سکونتگاه غیررسمی خواندن مناطق این چنینی توجه به این نواحی را به حاشیه برده یا خدمات رسانی به ساکنان آن را برای مسئولان غیررسمی کرده است، اما بدانیم باید به حق کودکی که ناخواسته به شهری آمده که به حاشیه رفته است احترام بگذاریم.