◄ مترو؛ از تهران تا ژاپن

تین‌نیوز| کاربردی‌ترین مُد حمل‌و‌نقل عمومی درون‌شهری ـ مترو ـ در کشورهای دارای اقتصاد پیشرفته، معمولا‌ با یکی از دو الگوی کاملا‌ متفاوت تامین مالی، «ساخت و مدیریت» می‌شود که از بین این کشورها، الگوی منحصربه‌فرد ژاپن به عنوان تجربه موفق و پربازده، می‌تواند ملاک عمل پروژه‌های مترو در تهران و سایر کلان‌شهرهای کشور قرار گیرد.

به گزارش خبرنگار تین‌نیوز، استفاده از مترو به‌عنوان یک سیستم حمل‌ونقل شهری همیشه به‌عنوان یکی از راه‌حل‌های اساسی ترافیک شهری و صرفه‌جویی در وقت شهروندان مطرح بوده است و امروزه تهرانی‌ها نیز این واقعیت که مترو تنها مشکل‌گشای سفرهای درون‌شهری است را پذیرفته‌اند اما ایده ساخت مترو اولین بار به‌طور جدی در کشورهای انگلستان و آلمان مطرح و اولین طرحی که در این زمینه اجرایی شد، در سال 1242 شمسی در شهر لندن بود که یک قطار زیرزمینی به کمک نیروی لوکوموتیو بخاری، مسافران را جابه‌جا می‌کرد.

بر همین اساس، پیشرفت واقعی در این زمینه وقتی آغاز شد که از نیروی الکتریسیته برای حرکت قطارهای زیرزمینی استفاده شد، در سال 1270 شمسی در شهر برلین اولین قطار زیرزمینی که به کمک الکتریسیته حرکت می‌کرد، به کار افتاد، امروزه در کلیه کلان شهرهای دنیا ساخت و یا توسعه شبکه مترو صرف نظر از این‌که در زیرزمین، در سطح زمین و یا در ارتفاع ساخته شود در اولویت طرح‌های حمل‌ونقل شهری قرار دارد و از سایر وسایل حمل‌ونقل شهری نظیر اتوبوس و تاکسی به‌عنوان سیستم مکمل مترو استفاده می‌شود.

اولین شبکه مترو در آسیا 64 سال بعد از اولین شبکه مترو در اروپا، در کشور ژاپن به بهره‌برداری رسید اما استفاده از این وسیله در کشور ما مربوط به صد سال قبل می‌شود زمانی که به وسیله چند مهندس بلژیکی تحت عنوان «شرکت راه‌آهن و تراموای ایران» به‌طول هفت هزا رو 800 متر بین تهران و شهرری ساخته شد و مردم آن را ماشین دودی می‌نامیدند.

صرف‌نظر از این مورد، استفاده از قطارهای شهری و مترو در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای جهان از قدمت کمتری برخوردار است، در واقع پیشنهاد استفاده از این وسیله‌نقلیه برای اولین بار در طرح جامع تهران مصوب سال1349 شمسی به‌عنوان یک سند رسمی مطرح شد، طراحی و ساخت مسیرهای مترو در اواخر عمر نظام پیشین و اوایل پیروزی انقلاب اسلامی به آهستگی انجام می‌گرفت و در دهه هفتاد از سرعت بیشتری برخوردار شد، تا آن‌جا که در حال حاضر مسیرهای اصلی مترو در محدوده شهر تهران مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

اما، نتایج یک تحقیق بین‌المللی از نحوه ساخت، نگهداری و سرویس‌دهی حمل‌و‌نقل ریلی درون‌شهری در کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان و ژاپن کشورهایی که سهم سفرهای درون و برون‌شهری با قطار در آنها زیاد و قابل توجه است، نشان می‌دهد به جز ژاپن، در سایر کشورهای این ترکیب، 100 درصد هزینه ساخت مترو شهری در قالب یارانه‌های دولتی تامین می‌شود و نیمی از هزینه عملیاتی مترو نیز دوباره توسط دولت پوشش داده می‌شود‌.

اما در ژاپن، ساخت و راه‌اندازی خطوط مترو علاوه بر مسوولیت دولت‌های محلی (شهرداری‌ها)، توسط شرکت‌های بخش خصوصی انجام می‌شود و دولت هیچ نوع یارانه و پرداختی به شرکت‌های بهره‌بردار مترو ندارد، بلکه صرفا‌ برای ساخت این نوع سیستم حمل و نقلی، 50 درصد هزینه‌ها را یارانه می‌دهد.

 

مدل تامین مالی دولتی پروژه‌های مترو در توکیو -پایتخت ژاپن- سبب شده فقط شرکت‌های توانمند بخش خصوصی وارد این عرصه شوند که البته، اقدام مکمل دولت محلی توکیو برای این پروژه‌ها، بازدهی سرمایه‌گذاری شرکت‌ها را به نوعی تضمین کرده است. در توکیو، حق بهره‌برداری از ایستگاه‌های مترو چه در فضای روزمینی و چه زیرزمین، کلا‌ به شرکت‌های سازنده مترو واگذار می‌شود؛ طوری‌که از محل این امتیاز، بخش قابل توجهی از هزینه ساخت پروژه پوشش داده می‌شود. خطوط مترو و سایر مُدهای حمل‌و‌نقل ریلی درون شهری در توکیو به گونه‌ای بین مجموعه نقاط شهری اطراف پایتخت متصل شده که حدود 92 درصد از سفرهای درون‌شهری و بین شهری ساکنان توکیو توسط یکی از 4‌سیستم قطار شهری، مترو، مونوریل و تراموا انجام می‌شود.

در واقع پیشنهاد استفاده از این وسیله نقلیه برای اولین بار در طرح جامع تهران مصوب سال 1349 شمسی به‌عنوان یک سند رسمی مطرح شد، طراحی و ساخت مسیرهای مترو در اواخر عمر نظام پیشین و اوایل پیروزی انقلاب اسلامی به آهستگی انجام می‌گرفت و در دهه هفتاد از سرعت بیشتری برخوردار شد، تا آن‌جا که در حال حاضر مسیرهای اصلی مترو در محدوده شهر تهران مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

آن‌چه در این میان حائز اهمیت شده است افزایش سطح توقع شهروندان تهرانی از این وسیله حمل‌ونقل عمومی است در واقع هر چه از عمر متروی تهران می‌گذرد سطح توقع مردم نیز ازاین وسیله بیشتر می‌شود به گونه‌ای که در حال حاضر بیشترین مطالبه مردم در زمینه افزایش ظرفیت مترو است.

بر اساس این گزارش، 8 سال پیش وقتی برای اولین بار فاصله زمانی حرکت قطارهای مترو تهران اعلام شد فاصله حرکت دو قطار بین‌شهری در حدود 45 دقیقه و در ساعت‌های شلوغ نیم ساعت بود این درحالی است که امروز این فاصله زمانی به استانداردهایی مانند فاصله زمانی حرکت قطارهای متروی لندن نزدیک‌تر شده است اما، افزایش ظرفیت جابه‌جایی مسافران در گرو افزایش واگن‌های مترو و کاهش فاصله زمانی بین دو قطار است، بنا به گفته بعضی از کارشناسان هم اکنون فاصله زمانی حرکت دو قطار بین شهری در شهر لندن و کشور ژاپن 5 دقیقه و برای حرکت قطارهای درون‌شهری حدود دو دقیقه است و این درحالی است که حرکت قطارهای تهران برای حرکت‌های بین‌شهری در آخرین تغییرات اعمال شده بین 10 تا 15 دقیقه و زمان حرکت قطارهای درون‌شهری چهار دقیقه است.