واگن سواری از پاریس تا استانبول

قطار آزمایشی

در سال ۱۸۸۲جورج نگلمَکرز، پسر یک بانکدار بلژیکی، میهمانانش را به یک سفر راه‌آهنی دو هزار کیلومتری با قطار کلاسیک لوکس خودش دعوت کرد: قطار لوکس صاعقه. این قطار در ۱۰ اکتبر ۱۸۸۲ پاریس را به مقصد وین ترک کرد. جورج بنیان‌گذار شرکت بین‌المللی «واگن خواب» بود که قطارهای لوکس، آژانس‌های مسافرتی و هتل‌هایش را در تمام اروپا، آسیا و شمال آفریقا گسترش داد. معروف‌ترین آنها همان قطار سریع‌السیر شرق بود که متشکل بود از واگن‌های خواب، رستوران و ماشین بارگیری.

قطار اصلی

در ۵ ژوئن ۱۸۸۳ اولین قطار سریع‌السیر شرق، پاریس را به مقصد وین ترک کرد. مسیر اصلی اولین بار در ۴ اکتبر ۱۸۸۳ از ایستگاه Gare de l&#۳۹;Est پاریس به جورجی رومانی از راه مونیخ و وین طی شد. در جورجی مسافران با فِری (نوعی قایق) از رود دانوب به روسیه، بلغارستان منتقل می‌شدند تا در وارنا سوار قطار دیگری شوند و بعد دوباره با فری به قسطنطنیه می‌رفتند. در سال ۱۸۸۵ یک مسیر دیگر هم کارش را شروع کرد تا مسافران این بار از طریق راه‌آهن به استانبول برسند؛ از وین به بلگراد و نیس و با کالسکه به پولوودیو و از آنجا دوباره با قطار به استانبول. سرانجام در اول ژوئن ۱۸۸۹ اولین قطار مستقیم به استانبول، پاریس را ترک کرد. در سال ۱۹۰۹ قطار سریع‌السیر شرق دوباره با واگن‌های جدید خواب با تخت‌های نرم و راحت‌تر و رستوران مجهز شد.

با آغاز جنگ جهانی اول قطار سریع‌السیر شرق به حالت تعلیق درآمد. آلمان‌ها سعی کردند قطار برلین- قسطنطنیه «بالکانزاگ» را راه بیندازند که با موفقیت چندانی همراه نبود. در سال ۱۹۱۸ و با پایان جنگ کار این قطار دوباره از سر گرفته شد. در سال ۱۹۱۹ افتتاح تونل سیمپلون امکان یک مسیر جنوبی از طریق میلان، ونیز و تریستا را فراهم کرد. سرویس این مسیر به نام قطار سریع‌السیر شرق سیمپلون شناخته می‌شد که بعدها به مهم‌ترین مسیر راه‌آهن بین پاریس و استانبول تبدیل شد.  پیمان ورسای که در همین سال میان کشورهای پیروز و شکست‌خورده جنگ بسته شد، شامل یک بند خاص می‌شد که اتریش را ملزم می‌کرد این قطار را بپذیرد. پیش از این اتریش بر موضع خود مبنی بر عدم اجازه عبور قطارهای بین‌المللی از خاک این کشور به استثنای وین، پافشاری می‌کرد.

از ۱۹۲۲ به بعد واگن‌های چوبی پیش از جنگ به تدریج با واگن‌های استیل جایگزین شدند. واگن‌های جدید آبی‌رنگ با خطوط و حروف طلایی ، جای واگن‌های چوبی صیقل‌داده‌شده را گرفتند. قطار سریع‌السیر شرق در دهه ۱۹۳۰ میلادی با سه سرویس مشابه به اوج محبوبیت خود رسید: اکسپرس شرق، اکسپرس شرق سیمپلون و اکسپرس شرق آلبرگ که از طریق زوریخ و اینسبروک به بوداپست می‌رفت و از آنجا به بخارست و آتن و از این طریق غرب و شرق اروپا را به یکدیگر متصل می‌کرد. در طول این مدت قطار سریع‌السیر شرق به واسطه رفاه و لوکس بودنش، واگن‌های خواب با سرویس دائمی و رستوران‌هایی با کیفیت غذای مناسب شهرت پیدا کرد. خانواده‌های سلطنتی، اشراف‌زادگان، سیاستمداران، تجار و به‌طور کلی طبقه مرفه مشتری پروپاقرص آن بودند.

شروع جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۳۹ بار دیگر باعث بروز وقفه در سرویس‌دهی اکثر قطارهای بزرگ شد و قطار سریع‌السیر شرق تا ۱۹۴۵ متوقف ماند. در نوامبر ۱۹۴۵ اکسپرس شرق سیمپلون شروع به کار کرد و سه بار در هفته سرویس داشت. پس از پایان جنگ، سرویس‌دهی به روال عادی خود بازگشت؛ به جز در آتن که بسته بودن مرز بین یوگسلاوی و یونان مانع از آن شد. این مرز در سال ۱۹۵۱ دوباره باز شد اما این بار بسته بودن مرز بلغارستان و ترکیه مانع از این شد که بین سال‌های ۱۹۵۱ تا ۱۹۵۲ به ترکیه سرویس‌دهی شود. با شکل‌گیری پرده آهنین در سراسر اروپا، سرویس قطارها دوباره راه‌اندازی شد اما کشورهای کمونیست به‌طور فزاینده‌ای واگن‌های خواب را با واگن‌های راه‌آهن خودشان جایگزین کردند.

تا سال ۱۹۶۲ اکسپرس شرق و اکسپرس شرق آلبرگ از حرکت بازایستادند و تنها اکسپرس شرق سیمپلون باقی ماند که در ۱۹۶۲ با سرویس کندتری به نام اکسپرس شرق مستقیم جایگزین شد. این قطار هر روز از پاریس به بلگراد می‌رفت و دو بار در هفته از پاریس به استانبول و آتن.شرکت CIWL که می‌دید تنها از طریق فروش بلیت‌های اکسپرس شرق قادر به بازسازی و تامین هزینه‌ها نیست،‌ در سال ۱۹۷۱ واگن‌های خواب خود را به اپراتورهای راه‌آهن ملی در سراسر اروپا ‌فروخت یا اجاره داد.

در سال ۱۹۷۶ سرویس مستقیم پاریس- آتن متوقف شد و یک سال بعد اکسپرس شرق مستقیم کلا برچیده شد. کناره‌گیری اکسپرس شرق مستقیم از سرویس‌دهی به نظر خیلی‌ها مصادف بود با پایان کل اکسپرس شرق اما درواقع قطارهایی که نام قطار سریع‌السیر شرق را یدک می‌کشیدند مثل قبل به سفر از پاریس به بخارست (از طریق استراسبورگ، مونیخ و بوداپست) ادامه دادند. اگرچه حرکت واگن‌های خواب از پاریس به بخارست و حتی از وین به سمت شرق، تنها تا سال ۱۹۸۲ انجام شد. واگن‌های پاریس- بوداپست و وین- بخارست با هم تداخل داشتند؛ درنتیجه سفر تنها با تغییر واگن‌ها امکان‌پذیر بود. در ۱۹۸۲جیمز شروود، رئیس شرکت کانتینرهای دریایی، یک سرویس معمولی از لندن و پاریس به ونیز راه‌اندازی کرد؛ به نام اکسپرس شرق ونیز سیمپلون (VSOE). این قطار در حال حاضر یک بار در هفته از مارس تا نوامبر کار می‌کند.

در ۱۹۹۱ قطار بوداپست- بخارست لغو شد و بوداپست تبدیل به ایستگاه پایانی شد. در تابستان ۱۹۹۹ و سال ۲۰۰۰ واگن خواب از بخارست به پاریس دوباره راه‌اندازی شد که دو بار در هفته سرویس‌دهی می‌کرد؛ این بار از سوی CFR، شرکت راه‌آهن دولتی رومانی. تا ۸ ژوئن ۲۰۰۷ این سرویس در جدول زمان‌بندی قطارها تحت نام قطار سریع‌السیر شرق قرار داشت.  با افتتاح خط راه‌آهن پرسرعت LGV Est پاریس- استراسبورگ در ۱۰ ژوئن ۲۰۰۷، سرویس اکسپرس شرق مجددا به خط استراسبورگ- وین محدود شد. اما با توجه به قیمت‌هایش که کمتر انعطاف‌پذیر بود، دیگر جذابیت چندانی برای مشتریان نداشت. آخرین قطار با نام اکسپرس شرق در ۱۰ دسامبر وین و یک روز بعد از آن استراسبورگ را ترک کرد.

میراث مسیر

گرچه آخرین قطار از استراسبورگ به وین رفته بود، می‌شد کل مسیر قطار سریع‌السیر شرق اصلی را با چهار قطار طی کرد: پاریس- استراسبورگ، استراسبورگ- وین، وین- بلگراد، بلگراد- استانبول که هر کدام روزانه سرویس داشتند. امروز مسیرهای دیگری هم از پاریس به ترکیه وجود دارد؛ مثل پاریس- مونیخ- بوداپست- استانبول یا پاریس- زوریخ- بلگراد- استانبول که زمان تقریبی همه آنها بدون احتساب تاخیر ۶۰ ساعت است. سرویس قطارها در اطراف مرز ترکیه سال‌ها به‌خاطر عملیات ساخت و ساز تعطیل بود اما از ماه ژوئن سال ۲۰۱۷ دوباره راه‌اندازی شد. واگن ناهارخوری لوکسی که فیلم «قتل در قطار سریع‌السیر شرق» در سال ۱۹۷۴ و فیلم‌های دیگری در آن فیلمبرداری شده، حالا در موزه اواس‌ای در سالونیک یونان قرار دارد. مقامات محلی قصد دارند آن را دوباره راه بیندازند تا توریست‌ها بتوانند در آینده نزدیک در اطراف بالکان از آن استفاده کنند.