◄ افزایش بهره‌وری از سیستم ریلی با قطار برنامه‌ای

ادامه گفت‌وگو با مدیرعامل شرکت احیاء ریل ایرانیان، مرتضی رجبی

یک نمونه موفق در صنعت حمل‌ونقل ریلی با سیستمی کارآمد را از کشورهای اطراف می‌فرمایید؟ و اینکه اگر فاصله ما با آنها زیاد است، برای عبور از مشکلات و معضلات چه اقداماتی باید صورت بگیرد؟

باید سند چشم‌انداز حمل‌ونقل ریلی را به‌صورت یکپارچه ببینیم؛ حمل کالا و بازارهای هدف با بارهای با حجم بالا را در سیستم ریلی توجیه‌پذیر کنیم و بارهای با حجم پایین را به سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای بسپاریم. ما نمونه‌های موفقی همچون چین را در امر حمل مواد معدنی از ریل را داریم که مقصد اغلب محصولات و صنایع معدنی و فلزی ما است. بندر تیانجین در چین یکی از مقاصد حمل‌ونقل ریلی دنیا است، به این تریتب که به‌راحتی کشتی‌های بزرگ در آنجا وارد اسکله می‌شوند و کاملاً مکانیزه و با بیشترین سرعت مبادرت به تخلیه و بارگیری از کشتی به واگن و بالعکس می‌گردد. اگر بر این منوال عمل نکنند، نمی‌توانند قیمت تمام شده محصولات خود را پایین بیاورند ما ضعف‌های زیادی نه فقط در حوزه ریلی بلکه در حوزه دریایی هم داریم. سازمان بنادر ودریانوردی هنوز استراتژی و برنامه قطعی برای ترمینال کالاهای فله در بنادر ندارد و این مشکل به کل سیستم حمل‌ونقل ترکیبی از جمله ریلی آسیب می‌رساند. از برنامه سازمان بنادر و دریانوردی همواره  تأسیس ترمینال مکانیزه برای کالای فله بوده اما متاسفانه این پروژه در حد برنامه مانده است. ما هم‌اکنون به‌خاطر عملیات ناقص در حمل‌ونقل ریلی بین 20 تا 30 درصد هزینه‌های سربار ناشی از عدم وجود یک سیستم حمل‌ونقل مکانیزه رد مبدأ و مقصد به خاطر حمل‌های ترکیبی و نحوه بارگیری و تخلیه را بر دوش می‌کشیم.

در زمینه بهبود صنعت ریلی، منظور از قطارهای برنامه‌ای چیست؟

ما در سالیان گذشته به خاطر محدودیت منابع ناشی از مشکلات دوران جنگ تحمیلی، تحریم‌ها و.... با مشکل کمبود لکوموتیو مواجه بودیم. سیاست ترافیکی راه‌آهن نیز برای مرتفع کردن این مشکل براساس افزایش بهره‌وری حداکثری از لکوموتیو بود. پس تنظیم آرایش قطار در مسیر براساس استفاده بهینه از لکوموتیو صورت می‌گرفت که باعث انفکاک و اتصال‌هایی با توجه به شیب و فراز موجود در مسیر می‌گردید. اما با توجه به سیاست سالیان اخیر در شرکت راه‌آهن و افزایش تعداد لکوموتیوها در شبکه ناوگان ریلی به‌نظر می‌رسد مبنای سیر و حرکت و سیاست ترافیکی براین باور است که از ظرفیت قطارهای برنامه‌ای استفاده کند. این‌کار با برنامه‌ریزی زمان عملیات تخلیه و بارگیری قطار، سرعت سیر را نیز در چارچوب معینی قرار می‌دهد و همچنین باعث افزایش شاخص بهره‌وری شبکه می‌شود.

 در روش معمول به عنوان مثال یک قطار از سنگان با 40 واگن تنظیم و شروع به حرکت می‌کند به محض رسیدن به بلاک با فراز بیشتر از توان قابل حمل لکوموتیو قطار دچار کاهش تعداد واگن و یا بالعکس در شیب‌های مسیر با افزایش واگن آرایش شده مواجه می‌گردد. اما قطار برنامه‌ای دقیقاً مشابه قطار مسافربری از مبدأ تا مقصد سیر بدون تغییر آرایش صورت می‌گیرد. از ویژگی‌های بارز این مدل، افزایش زمان و بهره‌وری از چرخه واگن و لکوموتیو است که با هدف کمینه کردن مجموع تأخیر قطارهای باری در مسیرهای رفت و برگشت صورت گرفته است. بنظر من سیاست قبلی، شیوه درستی تا زمان کمبود لکوموتیو بود اما الان که در زمینه وارد کردن لکوموتیو به مجموعه، مشکلی وجود ندارد و به تعداد مناسبی در این‌زمینه رسیده‌ایم، بهتر است راه‌آهن به ایجاد قطارهای برنامه‌ای در حوزه بار بپردازد.

در حال حاضر از این قطارها داریم؟

بله، انجام این کار با توجه به حجم بار که باید حجمی متناسب و مناسب و اقتصادی داشته باشد، شروع شده است.

برای این‌کار به تدوین قوانین بالادستی نیازمندیم؟

خیر، نیاز به برنامه‌ریزی خاصی از سوی مراجع بالادستی ندارد و فقط راه‌آهن باید سیاست و مدیریت برنامه‌ریزی درستی در زمینه ترافیک راه داشته باشد. البته برای بالا بردن شاخص بهره‌وری در راه‌آهن و در ایران و دنیا باید بهره‌وری لکوموتیو را به حداکثر برسانیم تا بقیه عوامل نیز به بهره‌وری برسند. برای اینکه بتوانیم به سمتی پیش برویم که همه عوامل در روند رشد بهره‌وری قرار بگیرند، باید قطار برنامه‌ای ایجاد کنیم. قطار برنامه‌ای به برنامه زمان‌بندی مشخص، افزایش بهره‌وری و کم کردن استفاده از زیرساخت کمک می‌کند و ظرفیت خطوط را هم بالا می‌برد.

حجم سرمایه‌گذاری احیاسپاهان در حوزه ریلی را عنوان می‌فرمایید؟

ما در حال فعالیت و سرمایه‌گذاری در سه حوزه هستیم. 1: ساخت بزرگترین ایستگاه حمل‌ونقل و بارگیری ریلی کشور در سنگان که حدود 100 میلیارد تومان حجم سرمایه‌گذاری آن است و با این کار هزینه حمل را به میزان قابل توجهی پایین می‌آوریم.

2- احداث خط فرعی راه‌آهن از پتروشیمی مسجدسلیمان تا شوشتر با تخصیص بودجه‌ای معادل 1300 میلیارد ریال که معادل حجم باری برابر با یک میلیون تن است. ما در ازای حمل این کار، قراردادی با راه‌آهن بسته‌ایم و می‌خواهیم از محل حمل این بار، سرمایه‌گذاری مناسبی در حوزه فعالیت‌مان داشته باشیم. پروژه سوم ما نیز خرید 1200 عدد واگن لبه بلند است.

زمان بهره‌برداری از این برنامه‌ها چه زمانی است؟

ما روی یک برنامه یک ساله بحث خرید واگن را انجام می‌دهیم و طول انجام پروژه‌های ایستگاه سنگان خط فرعی مسجد سلیمان هم 18 ماه است که طی یک برنامه هفت ساله به برگشت سرمایه‌گذاری‌مان امیدوار هستیم. در مورد ایستگاه سنگان هم تقریباً همان 7 سال پیش بینی شده است.

راه‌آهن در کدام قسمت از این پروژه‌ها ذی‌نفع است؟

در مسیر سنگان علاوه بر آن پنج میلیون تن تولیدات احیاء سپاهان حدود 12 میلیون تن بار از بقیه معادن بارگیری می‌شود که تا سال 1400 حدود 27 میلیون تن بار ارسالی از منطقه تخمین زده شده است که منافع بسیار ارزشمندی برای شرکت راه آهن خواهد داشت و درپروژه مسجدسلیمان با توجه به اینکه یک مسیر 60 کیلومتری از ایستگاه هفت تپه تا شوشتر در حال حاضر با کمترین ترافیک وجود دارد ، تقریباً با احداث 50 کیلومتر خط از مسجد سلیمان تا شوشتر به تبع این مسیر نیز احیاء می‌شود.

چقدر در این پروژه‌ها نیاز به کمک دولت دارید؟

دولت در برنامه ششم به احیای صنعت ریلی اهمیت زیادی قائل شده است. در این برنامه به صراحت فعالیت در حوزه ریلی مترادف با قوانین مربوط به مناطق کمتر توسعه یافته در نظر گرفته شده است و قوانین مربوط به رفع موانع تولید و بحث 35 سی سی به ازای هرتن کیلومتر که به سرمایه گذاران منتقل کننده بار از جاده به سمت بخش ریلی هدایت می‌کند، از دیگر مباحث مطروحه در این برنامه است.

بزرگ‌ترین موضوع ما در بحث سرمایه‌گذاری و درباره این است که دولت بالاخره تصمیم خود را بگیرد و قیمت سوخت را به قیمت مناسب و اصلی خود برساند تا ظرفیت ریلی افزایش پیدا کند و تا زمانی‌که قیمت سوخت تغییر نکند، بخش ریلی آنطور که شایسته است، پررونق نخواهد بود.

با برطرف شدن تحریم‌ها (پسابرجام) شرایط بهتر شده است؟

ذات حمل‌ونقل ریلی، برپایه ارتباط است و کشور ما نیز به لحاظ موقعیت ژئوپلوتیک-  قرار گرفتن بین دو دریای بزرگ و همچنین کریدورهای مهم اروپا و شمال آسیا- می‌تواند از طریق شبکه ریلی که به سرعت در دنیا در حال گسترش است، خود را به اقصی نقاط دنیا متصل نماید. امید است با برطرف شدن مشکلات همسایگان ما، افغانستان و عراق خط‌آهن از افغانستان تا چین همانطور که وعده داده شده امتداد یابد و در آینده‌ای نزدیک با افتتاح خط ریلی رشت – انزلی – آستارا و همچنین اتصال ریلی به بصره از طریق خرمشهر همه این تغییرات، انقلابی در مسیر ریلی ایران ایجاد خواهد کرد. مراودات سیاسی و دیپلماتیک مربوط به برجام نیز رخ داده و حالا نوبت بخش حمل‌ونقل است که به رشد و سودآوری برسد.

ما هم‌اکنون ارتباطات تجاری خوبی با شرکت‌های خارجی طرف قرارداد محصولات معدنی داریم، به‌نحوی که با آگاهی از مشکلات داخلی بابت حمل کالا، ابراز تمایل کرده‌اند که در حمل‌ونقل ریلی ما سرمایه‌گذاری کنند.

اگر تعرفه حمل‌ونقل لکوموتیو در صنعت ریلی بالا برود چه اتفاقی می‌افتد؟

همان‌طور که قبلاً اشاره شد کاهش نرخ تعرفه کمک شایانی به بهبود وضعیت ریلی نکرد اما افزایش آن قطعاً به این صنعت ضربه می‌زند.یکی از مزیت‌های عمده حمل‌و‌نقل ریلی ثابت بودن نرخ در آن است که باعث می‌شود صاحبان کالا با یک نگاه بلندمدت از حمل‌ونقل ریلی استفاده نمایند. اصلاً اعلام یک نرخ ثابت به مشتریان، از خصوصیات حمل‌ونقل ریلی کارآمد است. در حال حاضر ما قرارداد حمل بار داخلی به‌صورت فورواردری و به ارزش یک‌ونیم میلیون تن، براساس یک هزینه تمام‌شده و یک سود متعارف داریم که براساس قرارداد بلندمدتی که بسته‌ایم، مشتری کالایش را داده تا شرکت ما حمل کند و تصفیه‌حساب نیز کرده‌ایم، اما گفته‌اند که از تاریخ یکم فروردین تعرفه لکوموتیو افزایش پیدا خواهد کرد. در حال حاضر نمی‌دانیم باید چه بکنیم. برای اینکه چنین اتفاقاتی نیفتد، لازم است که افزایش نرخ را در بازه زمانی 6 الی سه‌ماهه  قبل از اعمال به ما اعلام کنند تا ما هم به مشتری اعلام کنیم. البته راهکار واقعی این است که قیمت لکوموتیو هم مثل واگن به‌صورت توافقی و براساس نیاز بازار باشد. راه‌آهن به‌جای تعیین نرخ لکوموتیو به‌صورت دستوری، بهتر است در برنامه‌ای مدون در بازار رقابتی، براساس نیاز بازار قیمت‌گذاری کند تا بهره‌وری لکوموتیو را نیز بالا ببرد و برای شرکت‌های لکوموتیو درآمد ایجاد کند. طبیعی است که بازار با این روش به سمت لکوموتیوهای بهتر و مدرن‌تر می‌روند و در غیاب چنین تولیدی، در حال حاضر لکوموتیوهای قدیمی با مشکلات فراوان در خط سیر حرکت می‌کنند و انگیزه سرمایه‌گذاری را نیز پایین می‌آورند. این مشکلات حل شوند ان‌شاءالله با سرعت بیشتری در مسیر پیشرفت قرار خواهیم گرفت.