خاموشی قطار برقی در فراموشی زیرساخت‌ها

 اگر براساس وعده‌ها، برقی‌سازی خط‌آهن مشهد-تهران، در طول ۴۲ ماه به پایان برسد، ایران باید پیش از پایان سال ۹۸ شاهد به راه افتادن قطار  در نخستین خط‌آهن برقی کشور باشد اما با توجه به آنچه کارشناسان درباره نبود زیرساخت‌های لازم برای برقی‌سازی راه‌آهن در ایران می‌گویند، تحقق این وعده دشوار به نظر می‌رسد.

به گزارش روزنامه گسترش تجارت، بعد از سال‌ها بحث و گفت‌وگو درباره لزوم آغاز برقی‌سازی خط‌آهن تهران-مشهد به‌عنوان پرترددترین مسیر مسافری ریلی کشور، عملیات اجرایی این پروژه، اواسط بهمن ۹۴ با حضور رئیس‌جمهوری در مشهد کلید خورد و در آن زمان گفته شد این طرح و تمامی مراحل اجرایی آن در مدت ۴۲ ماه با هزینه ۲میلیارد دلار به انجام می‌رسد تا قطار برقی با سرعت ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت، مسافران را بین مشهد و تهران جابه‌جا کند.

ایران نخستین گام‌ها در مسیر برقی‌سازی راه‌آهن را در حالی آرام و تدریجی برمی‌دارد که در چین سرعت قطار برقی از مرز ۴۳۰ کیلومتر بر ساعت نیز گذشته و این کشور موفق شده کشورهای اروپایی را به عنوان پیشگامان راه‌اندازی قطار برقی پشت سر بگذارد. کارشناسان مشکلات بودجه و نبود زیرساخت‌ها را از عوامل اصلی بازدارنده ایران در حرکت به سمت راه‌اندازی قطارهای برقی می‌دانند؛ مسیری که می‌تواند بهترین راه برای تحقق اهداف ایران در توسعه حمل‌ونقل ریلی مسافری و کاستن از بار آلودگی هوا و تلفات انسانی جاده‌ها باشد.

در راستای افزایش سرعت حمل‌ونقل ریلی سال‌هاست شاهد گسترش خطوط برقی در کشورهای پیشرفته هستیم و حالا، در آسیا، چین رکورددار سرعت در قطارهای برقی جهان شده است. این پیشرفت در حالی رخ داده که در ایران، با وجود اینکه سال‌هاست از لزوم راه‌اندازی قطارهای برقی سخن به میان می‌آید و مسئولان برای راه‌اندازی قطار برقی برنامه‌ریزی کرده‌اند، این قطار همچنان در گیرودار اما و اگرها است و به نظر می‌رسد ابتدایی‌ترین زیرساخت‌ها در این زمینه در کشور وجود ندارد. 

سیدمحمود کمالی، مدیرعامل راه‌آهن در دولت اصلاحات در پاسخ به «گسترش تجارت» با اشاره به نبود زیرساخت‌های لازم برای راه‌اندازی راه‌آهن برقی در کشور گفت: مهم‌ترین پیش‌نیاز راه‌اندازی این خطوط، تکمیل شبکه بالاسری در خطوط راه‌آهن است که درحال‌حاضر این شبکه را نداریم. منظور از شبکه بالاسری، شبکه برق‌رسانی است که به لکوموتیوهای ما خدمات ارائه کند. 

وی نبود لکوموتیو برقی در کشور را از دیگر مشکلات راه‌اندازی خطوط ریلی برقی عنوان کرد و افزود: در این زمینه نیازمند واردات هستیم که دوباره بحث وابستگی به واردات و مشکلات بعدی آن را پیش می‌آورد.

کمالی یادآور شد: به نظر می‌رسد در حمل‌ونقل ریلی برقی ایران، همه چیز در سطح زیرساخت باقی مانده و در شبکه موجود، هیچ‌یک از زیرساخت‌های لازم برای راه‌اندازی خطوط برقی را نداریم. 

این کارشناس حمل‌ونقل ریلی با اشاره به اینکه همین کمبود زیرساخت‌ها، پروژه برقی‌سازی راه‌آهن تهران-مشهد را با تاخیر مواجه کرده، اضافه کرد: علاوه بر این، به نظر می‌رسد بودجه و همت لازم نیز برای اجرای این پروژه‌ها وجود ندارد. 
سرعت پایین برقی‌سازی راه‌آهن در ایران و بی‌توجهی به این مسئله در حالی است که افزایش سرعت جابه‌جایی مسافران در کنار دسترسی مطلوب و نرخ مناسب بلیت، می‌تواند آمار استقبال مردم از قطار را چند برابر کرده و به تحقق برنامه‌های کلان کشور در توسعه حمل‌ونقل ریلی یاری برساند. 

مدیرعامل پیشین راه‌آهن با تایید این مسئله گفت: سرعت متوسط قطار مسافری در دنیا ۳۵۰ کیلومتر برساعت است اما بیشترین سرعت قطار در ایران ۱۶۰کیلومتر بر ساعت و متوسط سرعت قطارهای ما کمتر از ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت است. 
متاسفانه نبود تجهیزات ابتدایی قطارهای برقی در ایران، وضعیت ایران را در این زمینه نسبت به دیگر کشورها متفاوت کرده، زیرا ما نه زیرساخت تجهیزاتی داریم؛ نه زیرساخت شبکه‌ای. 

با این حال نباید گفت راه‌اندازی خطوط برقی در ایران، هدفی دور از دسترس است زیرا این پروژه در تمام دنیا اجرا شده و در کشور ما نیز قابل اجرا اما دشوارتر است. 

این کارشناس حمل‌ونقل ریلی معتقد است در کنار چین به‌عنوان کشوری که رکورد سرعت و فناوری قطارهای برقی را دارد، ژاپن و فرانسه نیز می‌توانند الگوهای مناسبی برای راه‌اندازی این خطوط در ایران باشند. وی یادآور شد: در دوران اصلاحات، هم با فرانسه و هم ژاپن مذاکراتی برای راه‌اندازی خطوط برقی در ایران شد و آنها پذیرفته بودند با روش ای‌پی‌سی (طراحی، ساخت و بهره‌برداری) خط آهن برقی در ایران راه‌اندازی کنند اما با تغییر دولت این اتفاق نیفتاد.

اروپا؛ الگوی مناسب برقی‌سازی
اگرچه ایران در زمینه حمل‌ونقل ریلی برقی هنوز اقدام قابل توجهی انجام نداده، اما نخستین گام‌ها برای ایجاد این خطوط در ایران در سال ۵۴ از سوی روس‌ها برداشته و نخستین خط ریلی برقی کشور در سال ۶۱ در مسیر تبریز-جلفا راه‌اندازی شد؛ البته آنطور که مسئولان می‌گویند این خط به‌تدریج باتوجه به نبود تقاضا، متوقف شده است. 

رضا آزاد، کارشناس حمل‌ونقل ریلی در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» با اشاره به تجربه ناموفق راه‌آهن برقی در این مسیر گفت: اگرچه این خط‌آهن ایجادشده اما زیرساخت‌های لازم در سایر دالان‌های ریلی مهم کشور مانند تهران-مشهد، تهران-اصفهان و... هنوز فراهم نشده است. این کارشناس با بیان اینکه زیرساخت در عمومی‌ترین حالت، شامل یک دسته از عوامل ساختاری به هم پیوسته است که تکیه‌گاه ایجاد و استفاده از یک سامانه را فراهم می‌آورد، افزود: در زمینه برقی کردن خطوط ریلی، زیرساخت‌های لازم شامل مطالعه و تعریف دالان‌های جدید یا اصلاح و تقویت کریدورهای موجود و سپس مطالعه، طراحی، تولید و اجرای عملیات زیرسازی، ریل‌گذاری، پست‌های برق، شبکه بالاسری، شبکه کنترل و سیگنالینگ است. 

آزاد در پاسخ به این پرسش که آیا الگوبرداری ایران از چین به‌عنوان پیشرفته‌ترین کشور در راه‌اندازی خطوط ریلی، اقدام موثری برای توسعه این خطوط در کشورمان خواهد بود، توضیح داد: الگوبرداری از چین به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو در حوزه حمل‌ونقل ریلی برقی، اشکالی ندارد، اما همانطور که می‌دانیم شرکت‌های چینی در ابتدا مبدع و طراح این سامانه‌ها نبوده‌اند و با کپی‌برداری از فناوری‌های استفاده شده در قطارهای پرسرعت ژاپن، آلمان و فرانسه به این فناوری‌ها دست یافتند و در ادامه در توسعه و ارتقای آنها، موفق شدند؛ بنابراین در انتقال این فناوری‌ها، همکاری با شرکت‌های اروپایی در کسب دانش و بومی‌سازی این فناوری‌ها مفیدتر به نظر می‌رسد.

کشورهای صاحب سریع‌ترین قطارهای جهان
برای ما ایرانی‌ها که هنوز قطارهایی با سرعت‌های ۶۰ و ۷۰ کیلومتر بر ساعت سوار می‌شویم؛ شاید باور اینکه همین حالا در چین، سرعت قطار از مرز ۴۳۰ کیلومتر بر ساعت هم عبور کرده، دشوار باشد اما این مسئله واقعیت دارد. 
به گزارش گسترش تجارت رکورد سریع‌ترین قطار جهان درحال‌حاضر در دست قطار مگلو شانگهای «shanghai maglev» است که سرعت آن به ۴۳۱ کیلومتر بر ساعت می‌رسد. این قطار که از سال ۲۰۰۴میلادی مورد بهره‌برداری قرار گرفته، روی خطوط مغناطیسی به طور شناور حرکت می‌کند و هیچ‌گونه تماسی بین قطار و مسیر وجود ندارد. 
این قطار درحال‌حاضر فقط در یک مسیر ۳۰/۵ کیلومتری، بین ایستگاه مترو لانگ‌یانگ و فرودگاه بین‌المللی پودانگ در شانگهای تردد دارد و این مسیر را در کمتر از ۸ دقیقه طی می‌کند. 
رتبه دوم قطارهای تندرو جهان نیز با داشتن سرعت ۳۸۰ کیلومتر بر ساعت، در اختیار چینی‌هاست. قطار هارمونی «Harmony CRH۳۸۰A» که از سال ۲۰۱۰میلادی، در مسیر شانگهای-نایجینگ تردد دارد در آزمون‌های اولیه، رکورد سرعت ۴۱۶ کیلومتر بر ساعت را نیز داشته است. 
اکنون این قطار در مسیرهای شانگهای-هانژوا و ووهان-گوانگژو نیز تردد دارد. در واقع این قطار، پرسرعت‌ترین قطار غیرمگلوی جهان است. بعد از چین، این کشور ایتالیا است که توانسته در عرصه قطارهای تندرو، حرفی برای گفتن داشته باشد و با راه‌اندازی قطار «AVG Italo» با سرعت بیشینه ۳۶۰ کیلومتر بر ساعت، رتبه سوم جهان و نخست اروپا در زمینه قطارهای پرسرعت را از آن خود کند. 
قطار پرسرعت ایتالیا که با همکاری آلستوم فرانسه ساخته شده، از سال ۲۰۰۷میلادی خدمات‌رسانی به مسافران در مسیر رم-ناپل را آغاز کرده و می‌تواند مسافران را در مدت یک ساعت، در این مسیر جابه‌جا کند.