آشنایی با مفاهیم مسئولیت اجتماعی شرکت CSR

موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت یا سازمان از دید صاحبنظران امروزی، هر چه بیشتر به مفهوم توسعه پایدار نزدیک شده است. بطوری که برداشت‌ها و تعاریف کنونی، گاه این مفهوم را معادل توسعه پایدار می‌دانند. حتی چارچوب‌های گزارش‌دهی مسئولیت اجتماعی و یا پایداری شرکت دارای شاخص‌هایی است که در زمره شاخص‌های توسعه پایدار قرار دارند. شاخص‌هایی همچون: حفظ  تنوع زیستی، حفاظت از منابع طبیعی، کمک به توسعه جوامع محلی، کمک به سلامت و بهداشت، رعایت حقوق افراد بومی، از جمله شاخص‌های مشترک و مورد نظر مسئولیت اجتماعی شرکت و توسعه پایدار هستند.

مسئولیت اجتماعی شرکت با محوریت «اجتماع» یا «جامعه» دغدغه‌هایی را دنبال می‌کند که به رفاه انسان مربوط است و سه بُعد مهم این مفهوم (اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی) درنهایت به زندگی انسان توجه دارند.

بدیهی است که تحقق توسعه، مستلزم وجود سیاست، استراتژی و برنامه است. از این رو، تاکید صاحبنظران بر ارتباط و همسویی مسئولیت اجتماعی شرکت با توسعه پایدار یا توسعه اجتماعی (در معنای عام) حکایت از آن دارد که  اگر شرکت یا سازمانی به مسئولیت اجتماعی شرکت به عنوان یک دغدغه می‌نگرد، لاجرم بایستی در این زمینه بر اساس سیاست، استراتژی و برنامه، عمل کند.

به هر حال مفاهیم ذیل روند دگرگونی حوزه مسئولیت اجتماعی را به خوبی نشان می دهد. مفاهیمی که تنها در عرض دو دهه به این دگرگونی رسیده است.

۱. مسئولیت اجتماعی شرکت (Corporate Social Responsibility-CSR)
مفهوم مسؤولیت اجتماعی شرکت CSR برای اولین بار در دهه‌ی بیست میلادی مطرح شد، ولی، به‌دلیل رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم، نتوانست به‌ عنوان یک موضوع جدی تا دهه‌ی ۱۹۵۰میان رهبران کسب وکار جایگاهی بیابد. در سال ۱۹۵۱ مسؤولیت اجتماعی شرکت زمانی که «فرانک آبرامز» رئیس هیات مدیره شرکت استاندارد اویل نیوجرسی مقاله‌ای با عنوان تعهد/ الزام کسب  وکار منتشر نمود دوباره در کانون توجه قرار گرفت. در سال ۱۹۵۴ «هاواردآر. بوون»  در کتاب «مسئولیت های اجتماعی بازرگانان» بطور جدی تری بدین مفهوم پرداخت.

دو صنعت نفت و دخانیات در سطح دنیا به خاطر تاثیرات گسترده و منفی شان توجه ویژه ای به مقوله «مسئولیت اجتماعی شرکت» نشان دادند. و بتدریج این مفهوم به یکی از دغدغه های شرکتهای بزرگ  تبدیل شد.

از اوایل دهه ۱۹۹۰ دستورالعمل های مربوط به «مسئولیت اجتماعی شرکت» در سطح بین المللی تهیه و به تصویب رسید ودر حال حاضر واحد هایی تحت عنوان «مسئولیت اجتماعی شرکت» در اکثر شرکت های بزرگ وجود دارد.

۲. اخلاق كسب و كار  (Business Ethics)
واژه اخلاق كسب وكار به منزله چتری قلمداد می‌شود که مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت در زیر آن قرار دارد. درگذشته، بیشتر اساتید، موضوع اخلاق كسب و كار را تدریس می‌کردند و در بیشتر دوره‌های كسب و كار نیز مسائل مربوط به CSR تدریس می‌شد. هنوز هم در بسیاری از مدارس عالی كسب و كار این روند ادامه دارد. از این رو، بسیاری از مسائل موجود میان كسب و كار و جامعه در درجه نخست از دیدگاهی اخلاقی بررسی شده اند. اخلاقیات كسب و كار عموماً با درست و غلط بودن روش‌های گوناگون كسب و كار و یا به عبارتی دیگر حفظ و رعایت اخلاقیات در روش‌های گوناگون كسب و كار سرو كار دارد. این موضوع به وضوح بخشی از دستوركار CSR را در بر می گیرد لیكن اركان اصلی و جامع مسائل مربوط به CSR بیشتر از هر چیز به چگونگی مدیریت ، سنجش و اجرای CSR اهمیت می دهد.

۳. پایداری (Sustainability)
در عرصه‌های كسب و كار، سیاست و دانشگاه مسئولیت اجتماعی شرکت را تحت لوای مفهوم پایداری یا توسعه پایدار مد نظر قرار می‌دهند.  پایداری از مدیریت زیست محیطی و انرژی سرچشمه می گیرد. این مقوله در محیط‌های كسب و كار ، برنامه ریزی درباره چگونگی توسعه پایدار و موفق سازمان‌ها را بدون اینكه حیات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی شان در محیط زیست حال و آینده در معرض خطر قرار گیرد، مورد توجه قرار می دهد.
در نتیجه بسیاری از شرکت‌ها از طریق مسائل زیست محیطی با مسئولیت اجتماعی شرکت مرتبط بوده اند و هنوز هم بسیاری از آن‌ها از جمله «بی. ام. دبلیو» ، «دایملر- كرایسلر»یا «شل» ، از مسئولیت اجتماعی شرکت در قالب واژه‌های مرتبط با پایداری سخن به میان می آورند. این پایداری در سطح سیاسی نیز بازتاب پیدا کرده است. به عنوان مثال كمیسیون اروپا (۲۰۰۲) مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت  را با مفهوم رشد پایدار برابر قرار داده و لذا در شكل گیری تمایل اروپائیان به CSR  در دهه‌های اخیر تاثیر بسزائی داشته است.

۴. شهروندی شرکتی (Corporate Citizenship)
واژه «مسئولیت» یا حتی « اخلاق» در قلمرو كسب و كار از جاذبه ای ماندگار و یا همیشه تاثیرگذار برخوردار نبوده است، زیرا گاه كمابیش نوعی برخورد سرزنش آمیز ضمنی نیز نسبت به آن‌ها وجود داشته است. به تازگی اصطلاح شهروندی شرکتی در میان اصحاب کسب‌وکار و دانشگاهیان برای بحث درباره عملکرد اجتماعی شرکتی رواج یافته است. شهروندی شرکتی یک اصطلاح جامع است که مفاهیم مسئولیت اجتماعی شرکتی و پاسخگویی و عملکرد را دربر می‌گیرد. اگر سازمان‌ها را «شهروندان» کشوری بدانیم که در آن مستقر هستند، شهروندی شرکتی به این معنا است که این سازمان‌ها مسئولیت‌های خاصی دارند که باید آن‌ها را به انجام برسانند تا به عنوان شهروندانی خوب مورد پذیرش جامعه قرار گیرند.

روشن است كه از آغاز دهه ۱۹۹۰ به بعد، ما شاهد چرخش واژه مسئولیت اجتماعی شرکت  در جهت جانشینی آن با واژه «شهروندی شرکتی» بوده ایم. به ویژه سازمان‌هایی كه با انتقاد شدید عمومی و حمله‌هایی در گذشته روبرو بوده اند، از جمله «كوكاكولا»، «مایكروسافت» یا «اكسون موبیل»، این واژه را پذیرفته اند و این اعتقاد را بر انگیخته اند كه سازمان‌ها شهروندانی خوب اند كه دوش به دوش دیگر شهروندان، جای مناسب خود را در جامعه به دست آورده اند.

اینفوگراف مسئولیت اجتماعی