پایانه‌های مرزی؛ قبل و بعد از توافق هسته‌ای
تین نیوز| با اعلام توافق هسته‌ای وین بین ایران و کشورهای 1+5 و افزایش حجم مبادلات تجاری، ساماندهی و توسعه پایانه‌های مرزی از ضروریات است. یکی از مسیرهای توسعه اقتصادی در حوزه حمل‌ونقل جاده‌ای و ترانزیت، ساماندهی مبادی ورودی و خروجی کشور و از جمله مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، خدمات پشتیبانی مانند پارکینگ، انبارداری، پمپ بنزین، بازارچه‌های مرزی است. برگزاری جلسات مستمر ساماندهی پایانه‌های مرزی با حضور وزیر راه و شهرسازی در رأس آن و نمایندگان برخی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط با این حوزه، بیانگر اهمیت ویژه‌این پایانه‌ها برای اقتصاد
حمل‌ونقل است. با این حال آیا پایانه‌های مرزی ایران اعم از مسافری و باری از امنیت، امکانات و تجهیزات لازم برای دوران پساتحریم برخوردارند؟
پایانه‌های مرزی فعال
از یکسو امور صادرات و واردات به حمل‌ونقل وابسته است و کشور بدون برخورداری از حمل‌ونقل چابک و کارآمد قادر به توسعه تجارت و ترانزیت نیست و از سوی دیگر موقعیت استراتژیک و ژئوپلیتیک ایران به عنوان چهارراه ترانزیتی آسیا و اروپا پتانسیل‌های فزاینده‌ای را برای افزایش ترانزیت کالا و مسافر داراست با این حال علیرغم وجود ده‌ها پایانه مرزی مسافری و باری، هنوز بسیاری از آنها یا غیرفعال هستند و یا از ساماندهی لازم برای ایفای سهم حقیقی خود در اقتصاد حمل‌ونقل برخوردار نیستند.
پایانه‌های مرزی ایران با آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، عراق و ترکیه از جمله پایانه‌هایی هستند که در تعامل با کشورهای همسایه نقش ایفا می‌کنند. طبق گزارش‌های رسمی، در سه ماه نخست سال جاری حدود سه میلیون و 400 هزار تن کالا از 32 مرز فعال زمینی و آبی کشور با رشد 1.2 درصدی نسبت به سال گذشته ترانزیت شده است که سهم مواد نفتی و غیرنفتی تقریبا برابر و هر یک حدود 50 درصد است. با این حال، حدود 75 درصد ترانزیت کالاها از طریق چهار پایانه مرزی صورت می‌گیرد. در این میان مرز پرویز خان در کرمانشاه همواره یکی از فعال‌ترین‌ها بوده است که بیش از
یک‌چهارم سهم صادرات را بر دوش دارد. پرویز خان در استان کرمانشاه با 27 درصد فعال‌ترین مرز در زمینه ترانزیت ورود کالا به شمار می‌رود و پس از آن مرزهای بندرعباس با 20.6 درصد، باشماق با 17.3 درصد و بازرگان با 10 درصد در رده‌های بعدی قرار دارند.
عدم ایفای نقش واقعی و سهم اندک برخی پایانه‌های مرزی در تجارت همان نکته‌ای است که حتی عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی نیز در جلسه شورای ساماندهی پایانه‌های مرزی بر آن صحه می‌گذارد. به گفته وی، در این شورا نباید فقط موضوع امور مرزبانی مدنظر باشد بلکه برای تسهیل تجارت باید به خدمات پشتیبانی قابل ارائه در مرزها و پایانه‌های مرزی مانند پارکینگ، پمپ بنزین، بازارچه‌های مرزی و انبارداری توجه شود.
وی چند روز قبل از اینکه نتیجه توافق هسته‌ای مشخص شود، در مقایسه پایانه‌های مرزی با بنادر گفته بود همان گونه که در بنادر کشور واحدهای خدمات و پشتیبانی در یک منطقه دیده شده، در طراحی پایانه‌های مرزی کشور نیز این خدمات باید دیده شود، چرا که اگر مذاکرات بین‌المللی ایران و 1+5 به نتیجه برسد مبادلات و تجارت بین‌المللی افزایش می‌یابد. البته ساماندهی پایانه‌های مرزی فقط کالاها را شامل نمی‌شود بلکه رسیدگی به وضعیت مسافران مرزهای زمینی نیز حائز اهمیت است خصوصا زمانی که حجم سفرهای زمینی به عتبات عالیات افزایش می‌یابد و موجب تشدید نابسامانی و مشکلات
در مرزهای کشور می‌شود.
سهم پایانه‌ها در ترانزیت کالا
با توجه به اهمیت پایانه‌های مرزی است که معاون حمل‌ونقل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای ضمن تأکید بر لزوم بهبود وضعیت پایانه‌های مرزی به دلیل تأثیر آن بر توسعه تجارت خارجی و افزایش گردشگری از گسترش سرمایه‌گذاری در این حوزه سخن می‌گوید. به گفته اسماعیل غلامی، در سال‌های اخیر حدود یک هزار و 500 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری در پایانه‌های مرزهای کشور صورت گرفته و برای سال جاری نیز 700 میلیارد ریال اعتبار پیش‌بینی شده است. بر اساس اظهارات وی، آذربایجان غربی به دلیل پنج پایانه مرزی در حوزه تجارت خارجی بسیار قابل توجه است و نقش مهمی در زمینه
صادرات غیرنفتی به خود اختصاص داده است.
اگر سهم پایانه‌های مرزی در ترانزیت کالا در سال 93 مورد توجه قرار گیرد، پایانه‌های مرزی بندرعباس، پرویزخان، باشماق، بازرگان و لطف‌آباد فعال‌ترین مرزهای ورودی کشور و بندر امام، بندرعباس، لطف‌آباد، سرخس و بازرگان فعال‌ترین مرزهای خروجی کشور از لحاظ ترانزیت کالا در سال ۹۳ هستند. غیر از حمل کالا، در حوزه مسافر نیز مرزهای مهران، بازرگان، باشماق و تمرچین جزء پر تردد‌ترین مرزهای کشور به لحاظ مسافر هستند که آمار آنها خصوصا در ایام نوروز و نیز مواقع خاص برای زیارت عتبات عالیات افزایش می‌یابد.
به گفته عطرچیان، مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه‌های مرزی سازمان راهداری، عملکرد ترانزیت جاده‌ای ۱۲ ماهه در سال 93، رقم ۱۲ میلیون و ۳۴۰ هزار تن بوده که با رشد 6.5 درصدی نسبت به سال 92 همراه بوده که سهم کامیون‌های ایرانی در حمل کالاهای ترانزیتی، 63 درصد است. علیرغم رشد سالانه آمار ترانزیت کشور، اما بر اساس اهداف برنامه پنجم توسعه افزایش حداقل 10 درصدی ترانزیت باید حاصل می شده است که آمار مذکور بیانگر فاصله 3.5 درصدی تا محقق شدن اهداف برنامه پنجم است.
سوخت و پایانه‌های مرزی
همچنین مشکلات ناشی از سوخت در ترانزیت کالا از جمله مشکلاتی است که در پایانه‌های مرزی کشور به چشم می‌خورد و در افزایش یا کاهش میزان ترانزیت تأثیرگذار است. از همین رو رییس ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز از فعال شدن پایانه‌های فروش سوخت در همه استان‌های مرزی تا پایان شهریور خبر داده تا سوخت مورد نیاز کشورهای متقاضی با قیمت مشخص تأمین شود. به گفته حبیب‌الله حقیقی، این پایانه‌ها در حال حاضر در استان‌های خراسان و هرمزگان فعال شده و در سیستان و بلوچستان نیز در حال فعال شدن است و در خصوص تأمین سوخت برای ترکیه نیز در آذربایجان غربی مقدمات لازم
فراهم شده است.
با پذیرش مشکلات ناشی از تحریم در ورود و خروج کالا و مسافر به کشور و اختلافات پیش آمده بین ایران و ترکیه در خصوص عبور کامیون و بهای سوخت که بر رشد آمار ترانزیت، تأثیرگذار است، با این حال مشکلات مربوط به پایانه‌های مرزی، مسائل گمرکی و بوروکراسی‌های ناشی از آن را که البته در دو سال اخیر کاهش یافته، نیز باید از دلایل عدم دستیابی به توسعه اقتصادی قابل قبول در ترانزیت جاده‌ای دانست.
ترانزیت بعد از توافق
پیش‌بینی‌ها البته حاکی از تحقق رشد 10 درصدی ترانزیت از طریق پایانه‌های مرزی در سال جاری با انجام توافق هسته‌ای است با این وجود علیرغم توافق ایجادشده تا سپری شدن مراحل مقدماتی آن، لغو تحریم‌ها تا ماه‌های آینده طول خواهد کشید بنابراین نمی‌توان انتظار توسعه یکباره ترانزیت جاده‌ای را در زمان بسیار کوتاه متصور بود. قبل از تحقق چنین آرزویی، ساماندهی پایانه‌های مرزی کشور و بهبود وضعیت آنها و متوازن ساختن سهم هریک از مرزهای کشور در ارتقای وضعیت ترانزیت لازم است.
در حال حاضر اگرچه تقریبا تمامی محورهای عمرانی در پایانه‌های مرزی ایران به پایان رسیده و می‌توان گفت تمامی مرزهای کشور در سال 94 به روی محموله‌های ترانزیتی باز هستند اما هنوز بعضی از مرزهای پرتردد ما از نظر نحوه دسترسی به جاده‌های بزرگ کشور محدودیت دارند و دو بانده کردن مسیرهای منتهی به پایانه‌های مرزی چالشی جدی در این حوزه است. همچنین طرح محوطه‌سازی، راه‌اندازی پایانه‌های مرزی فروش سوخت، گسترش خدمات پشتیبانی در بازارچه‌های مرزی و احداث پارکینگ، انبارداری، پمپ بنزین و... همگی از جمله پیش‌شرط‌های موفقیت در توسعه ترانزیت است؛ یعنی
همزمان با لغو تحریم‌ها و توسعه تجارت بین‌المللی از طریق پایانه‌های مرزی، ابتدا باید مشکلات فرا روی این پایانه‌ها از طریق تخصیص منابع مالی موردنیاز حل شود تا امکان تردد کامیون‌ها در محدوده مرزها و پاسخگویی مناسب برای تسریع عبور و مرور کالا تسهیل شده و افزایش یابد.
23 تیرماه 1394 علاوه بر اینکه روزی به یادماندنی برای ملت ایران به خاطر حصول توافق بزرگ هسته‌ای است، می‌تواند نویدبخش روزهای خوب برای پایانه‌های مرزی کشور باشد مشروط بر آنکه خود تحریمی‌هایی مانند وضع و اجرای برخی قوانین گمرکی و ترانزیت، تعلل در نوسازی فرسودگی کامیون‌ها و نظایر آن مشمول مرور زمان نشود و نهادهای دولتی و فعالان بخش خصوصی حمل‌ونقل جاده‌ای و ترانزیت، بهترین استفاده ممکن را از تلاش‌های دستگاه دیپلماسی کشور بنمایند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمی‌کند.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.