افزایش تراز منفی گردشگری ایران

آمار تفکیک‌شده گردشگران ورودی و خروجی به کشور در سال ۱۳۹۶ از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری منتشر شد و بنا به مندرجات آن، ایران پس از ثبت رشدی منفی در سال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ در حوزه پذیرش گردشگران خارجی، در سال ۹۶ با جذب ۵ میلیون و ۱۱۳ هزار و ۵۲۴ توریست خارجی به کشور موفق شد رشدی مثبت معادل ۳۳/ ۴‌درصد نسبت به سال ۹۵ به ثبت برساند؛ اما بااین‌حال شکاف موجود میان گردشگران ورودی و خروجی کشور نسبت به سال ۹۵ افزایش پیداکرده است.

در سال ۹۶ رکورد ۱۰ میلیون و ۵۴۲ هزار و ۴۲۸ سفر خارجی به ثبت رسیده که نمایانگر افزایشی بیش از یک‌میلیون و ۳۰۰ هزارنفری در این رقم نسبت به سال پیش از آن است. به‌این‌ترتیب تراز گردشگری ایران که شاخصی مهم برای سنجش عملکرد صنعت گردشگری کشور محسوب می‌شود، در سال ۹۶ رقم منفی ۵ میلیون و ۴۲۹ هزار و ۴۲۸ نفر را به ثبت رساند که این رقم بزرگ‌ترین تراز منفی گردشگری ثبت‌شده در ایران به شمار می‌رود.

هرچند بخش اعظمی از سفرهای خروجی مربوط به سفرهای زیارتی بوده، بااین‌وجود کارشناسان بر این باورند که فاصله زیاد میان تعداد گردشگران ورودی و خروجی ایران ناشی از عملکرد ناموفق کشور در جذب گردشگر خارجی بوده و میزان گردشگران خروجی کشور، در مقایسه با استانداردها و میانگین‌های جهانی، در سطح نامعقول و غیرمتعارفی قرار ندارد.

مبادی برتر ورودی‌ها

آنچه از آمار منتشرشده برمی‌آید این است که عملکرد صنعت گردشگری کشور در زمینه جذب گردشگر در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ اندکی بهبود پیداکرده؛ اما بااین‌حال و به باور کارشناسان فاصله بسیاری با ظرفیت‌های گردشگری کشور دارد. تعداد گردشگری ورودی به کشور در سال ۹۶ به میزان ۵ میلیون و ۱۱۳ هزار و ۵۲۴ نفر بوده که هرچند از رقم ۴ میلیون و ۹۰۱ هزار و ۸۴ نفر ثبت‌شده برای سال ۹۵ بیشتر است، اما رقم کنونی نتوانسته میزان بازدید گردشگران خارجی از ایران را به سطح سال ۹۴ که به میزان ۵ میلیون و ۱۸۱ هزار و ۱۸ نفر بود بازگرداند.

براساس این آمار، بیشترین گردشگران ورودی به ایران را شهروندان عراقی تشکیل می‌دهند که در سال گذشته بیش از یک‌میلیون و ۳۵۰ هزار نفر از آنان به ایران سفر کردند؛ رقمی که بخش عمده‌ای از آن را زائران مشهد تشکیل می‌دهد و البته نسبت به سال ۹۵ بیش از ۳‌درصد افت داشته است.

دومین مبدا برتر گردشگری ایران نیز جمهوری آذربایجان است که نزدیک به ۹۶۰ هزار بازدیدکننده از ایران در سال گذشته داشته است. شاید بتوان عمده گردشگران ورودی از این کشور را نیز زیارتی دانست که در تعداد آنان نسبت به سال ۹۵ افتی ۲‌درصدی مشاهده می‌شود؛ اما در ادامه این فهرست افغانستان، ترکیه، پاکستان و ترکمنستان قرارگرفته‌اند که تعداد گردشگران ورودی از این کشورها به ایران به ترتیب ۸۸/ ۲۵‌درصد، ۱۹/ ۲۹‌درصد، ۸۸/ ۱۲‌درصد و ۴۳‌درصد افزایش داشته است و به نظر می‌رسد رشد رخ‌داده در تعداد کل گردشگران ورودی به کشور نیز از افزایش سفر شهروندان این ۴ کشور همسایه به ایران ناشی شده است.

در ادامه این فهرست و در رتبه‌های هفتم تا دهم هم به ترتیب بحرین، کویت، هندوستان و چین قرارگرفته‌اند که البته در هر ۴ مورد نسبت به سال ۹۵ ریزش گردشگر مشاهده می‌شود. همان‌طور که از این رتبه‌ها برمی‌آید، عمده مبادی برتر گردشگران ورودی به ایران را کشورهای همسایه تشکیل داده‌اند که امری مرسوم در تمامی کشورهای جهان است.

بااین‌وجود عملکرد صنعت گردشگری کشور در زمینه بازاریابی از کشورهای همسایه با انتقاداتی همراه است و به باور کارشناسان میزان جذب کنونی گردشگر از کشورهای همسایه تناسبی با ظرفیت‌های گردشگری کشور و میزان گردشگران خروجی از کشور ندارد. شاید بهترین مصداق شکاف در میزان مبادله گردشگر ایران با کشورهای همسایه، ترکیه باشد که باوجود سفر حدود ۵۷۰ هزار نفر از اتباع این کشور به ایران در سال گذشته، حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر بیشتر از این رقم از ایران به ترکیه سفرکرده‌اند.

افت ورود اروپایی‌ها

در همین حال، بررسی میزان سفر اروپایی‌ها به ایران در سال ۹۶ نیز نشان می‌دهد گردشگری کشور در این حوزه نیز بازاریابی موفقی نداشته و در ۵ مبدا برتر اروپایی گردشگری ایران که به ترتیب کشور‌های آلمان، فرانسه، ایتالیا، هلند و انگلستان هستند به‌استثنای هلند، ریزش گردشگر رخ‌داده است. در سال ۹۶ حدود ۲۵۷ هزار گردشگر از قاره سبز به ایران سفر کردند که نسبت به سال ۹۵ حدود ۳۲ هزار نفر کمتر است.

رشد خروجی‌‌ها

اما رقمی که شاید مناقشه‌برانگیزترین بخش این گزارش آماری باشد، مربوط به تعداد گردشگران خروجی از کشور است که با افزایشی نزدیک به ۱۵‌درصد نسبت به سال ۹۵، به‌رغم ۱۰ میلیون و ۵۴۲ هزار و ۹۵۲ نفر در سال ۹۶ رسیده است.

البته این نکته نیز حائز اهمیت است که بیش از ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از این تعداد سفرهایی به مقاصد زیارتی داشته‌اند و رقمی در حدود ۶ میلیون نفر گردشگران غیر زیارتی ایرانی را تشکیل می‌دهند؛ اما حتی باوجوداین امر و کاستن گردشگران زیارتی از آمار، بازهم تراز گردشگری کشور منفی باقی خواهد ماند. بنا به آمار منتشرشده، در سال ۹۶ تعداد گردشگران غیر زیارتی کشور نسبت به سال ۹۵ به میزان ۳۳/ ۲۱‌درصد رشد پیداکرده که بخش قابل‌توجهی از این تغییر ناشی از افزایش سفر ایرانیان به ترکیه است.

مطابق آمار، هرچند عراق همچون سال‌های گذشته در صدر مقاصد برتر گردشگری کشور قرارگرفته است، اما عموم گردشگرانی که به این کشور سفر می‌کنند گردشگر زیارتی محسوب می‌شوند و تعداد آنان در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ تنها ۱۴/ ۵‌درصد رشد پیداکرده است.

اما در رتبه دوم مقاصد ایرانی‌ها، ترکیه‌ای قرار دارد که تعداد گردشگران ایرانی سفرکرده به آن در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ به میزان چشمگیر ۵۴‌درصد رشد داشته و از حدود یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار نفر به بیش از ۲ میلیون و ۷۷۰ هزار نفر رسیده است؛ افزایشی معادل با میزان افزایش در رقم گردشگران خروجی غیر زیارتی کشور در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵؛ اما در رتبه سوم این فهرست امارات متحده عربی قرار دارد که باوجود سفر نزدیک به ۸۷۰ هزار ایرانی در سال ۹۶، این رقم از افتی ۱۵‌درصدی نسبت به سال ۹۵ حکایت می‌کند.

در رتبه‌های چهارم و پنجم جمهوری آذربایجان و آلمان قرار دارند که به ترتیب در حدود ۳۵۰ هزار و ۲۲۰ هزار بازدیدکننده ایرانی داشته‌اند؛ اما گرجستان در حالی با جذب بیش از ۲۱۳ هزار گردشگر ایرانی در رتبه ششم قرار دارد که این رقم به معنای رشد ۱۴۱‌درصدی نسبت به سال ۹۵ است؛ مسئله‌ای که به باور کارشناسان به دلیل سیاست لغو روادید این کشور برای گردشگران ایرانی محقق شده است. همچنین در ادامه این فهرست کشورهای ارمنستان، قطر، افغانستان و چین در رتبه‌های هفتم تا دهم قرارگرفته‌اند.

اما در خصوص آمار منتشرشده از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری یک خلأ بزرگ مشاهده می‌شود؛ برای تحلیل عملکرد صنعت گردشگری کشور میزان درآمد حاصل از ورود گردشگران به کشور و میزان هزینه‌های گردشگران خروجی در خارج از مرزهای کشور ارقام بسیار مهمی هستند که به دلیل عدم راه‌اندازی حساب‌های اقماری گردشگری، میزان آن‌ها در آمار موجود مشخص نیست.

بااین‌حال و با توجه به اعداد و ارقام موجود، می‌توان چنین نتیجه گرفت که هدف‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها به‌منظور جذب گردشگر و بازاریابی نیاز به بازبینی اساسی دارد و سیاست‌های کنونی موجود، همچون دستیابی به ۲۰ میلیون گردشگر ورودی تا سال ۱۴۰۴ با واقعیت فاصله بسیاری دارد.

همچنین بنا به اظهار کارشناسان، توجه به این نکته نیز ضرورت دارد که چاره ترمیم تراز منفی گردشگری کشور به‌هیچ‌عنوان اعمال محدودیت بر سفرهای خارجی نیست؛ چراکه حجم این سفرها نسبت به عرف جهانی چندان نامعقول نیست و آنچه نیازمند تغییر و افزایش است، تعداد گردشگران ورودی است؛ مسئله‌ای که با توجه به نیازهای کنونی ارزی کشور باید در صدر اولویت‌های سیاست‌گذاران قرار بگیرد.