◄ چالشی در هوانوردی عمومی / بخش اول هواپیمای فوق سبک

وبلاگ تین نیوز، سهراب سعیدی* | صنعت هوانوردی در یک تقسیم بندی کلی به سه حوزه قابل تقسیم بندی است:
1- هوانوردی نظامی ( Military Aviation)
2- خطوط هواپیمایی تجاری (Commercial Air Trans Port)
3- هوانوردی عمومی (G.A) General Aviation
در بخش هوانوردی عمومی (G.A) که از نظر تعداد هواپیماها، ناوگان هوانوردی عمومی، بیشترین تعداد هواپیماها را در جهان به خود اختصاص داده است، به عنوان موتور اقتصادی و توسعه هوانوردی در جهان مورد توجه می باشد.

اکنون با توجه به ظرفیت بسیار بالای کشور و حجم متقاضیان سرمایه گذاری در بخش (هوانوردی عمومی) به ویژه در بخش هواپیماهای سبک و فوق سبک، ضروریست، مسئولین و متولیان هوانوردی برای دستیابی به خطوط مشخص و تعیین شده که نقش مهم راهبردی و اجرایی را به عنوان زیر ساخت و همچنین چشم انداز پیش رو، تعیین نماید، به دو عامل مهم ذیل توجه ای خاص داشته باشند.

1- تهیه و تدوین، و تصویب آئین نامه های مرتبط با مقررات ملی (هوانوردی عمومی) در زمینه فعالیت های مربوط با (G.A) هوانوردی عمومی که در آن دستور العمل های ویژه ای برای انواع وسایل پرنده مشمول فعالیت در زمینه General Aviation به صورت مشخص تعیین گردد.

2- تهیه و تدوین دستورالعمل های ویژه واگذاری امور اجرایی قابل واگذاری به اشخاص حقیقی و حقوقی و خصوصی مورد تایید سازمان در زمینه فعالیت های مرتبط با (G.A).

در همین رابطه ضروری است برای اجرایی نمودن دو عامل مهم فوق به دو اصل اساسی ذیل توجه ای خاص گردد:

1) تشکیل دفتر هوانوردی عمومی General Aviation Office (G.A.O) در سازمان هواپیمایی کشوری که اعضاء این دفتر، متشکل از کارشناسانی خواهند بود که هر یک از بخش های (فنی- عملیاتی، حقوقی و هوانوردی) سازمان در آن حضور داشته باشند.

2) تهیه و تدوین مقررات ملی هوانوردی در زمینه (G.A) و تصویب دستورالعمل های مربوطه، که بعهده این دفتر فوق خواهد بود.

بدیهی است، تهیه و تدوین آئین نامه ملی هوانوردی در زمینه (G.A) زمانی می تواند، به عنوان یک دستورالعمل جامع تدوین گردد، که این دفتر بتواند، از نظرات دیگر سازمانها، ارگانهای دولتی و غیر دولتی که، به نوعی با هوانوردی عمومی مرتبط هستند آگاهی یافته و همکاری تنگاتنگی را با آنها آغاز نماید.

برای دستیابی به این مُهم، که می تواند نقش اساسی در برون رفت از مشکلات اساسی باشد  باید به پنج عامل ذیل توجه خاص گردد:
1- عامل محدودیت های زیر ساخت مرتبط با منابع انسانی
2- عامل محدود کننده مقررات و دستورالعمل ها
3- عامل محدود کننده فضای کشور
4- عامل محدودیت های مدیریت و فناوری
5- عامل محدودیت های واگذاری امور اجرایی به بخش های خصوصی واجد شرایط

نکته اساسی اینکه، اگر چه تا امروز به ویژه طی چند ساله اخیر، تلاش و کوشش های جسته و گریخته که انجام گرفته با اینکه دستورات و نظارت مسئولان بالا دستی را نیز در پی داشته اما به دلایل مختلفی به ویژه عدم وجود (آئین نامه یا دستورالعمل های خاص) این مهم به نتیجه مطلوب نرسیده است.

از این رو تهیه و تدوین آئین نامه ملی در زمینه هوانوردی عمومی، اولین قدم اساسی در زمینه توسعه هوانوردی عمومی در کشور خواهد بود.
با توجه به مطالب فوق، اکنون با پرداختن به بخش وسایل پرونده فوق سبک که می تواند به عنوان یکی از بخش های هوانوردی عمومی باشد، این نوع هوانوردی  بررسی می شود.

 وسایل پرنده فوق سبک چگونه وسایل پرنده ای هستند؟
در جهان هوانوردی به طور کلی، به وسایل پرنده ای فوق سبک می گویند که، حداکثر وزن آنها هنگام برخاستن 475 کیلوگرم باشد، اینگونه وسایل را عموماً اولترالایت یا میکرولایت می نامند.
گفتیم بطور کلی زیرا این تقسیم یندی در اکثر کشورها مورد قبول است، اینکه در برخی کشورها، مقررات و ضوابط خاص نیز اعمال می شود درست است.

اولترالایت ها (UlTra-Lights) از نظر مقررات هوانوردی در سطح جهان، به صورت مستقیم زیر نظر یا تحت نظارت سازمان جهان هوانوردی (ICO) نبوده و اساساً این سازمان، فعالیت اینگونه وسایل پرنده را به عهده خود کشورها و قرار داده است.
خصوصیات فنی و عملیاتی اینگونه وسایل پرنده، با توجه به اینکه فاقد استانداردهای مخصوص هوانوردی جهانی هستند (در واقع دارای استانداردهای ویژه خود می باشند)، از این رو دارای محدودیت های خاص هستند که در هر کشور متفاوت می باشند. برای مثال موتورهای اینگونه وسایل پرنده اصطلاحاً (Certify) نبوده یعنی صراحتاً کارخانه سازنده در کتاب هواپیماً اعلام نموده است که این موتور ممکن است، در هنگام کار کردن خاموش شود لذا پرواز آن باید در فضایی باز انجام گیرد در واقع پرواز آنها روی شهرها مناطق که جمعیت حضور دارند ممنوع می باشد.

به همین خاطر این هواپیما دارای چتر نجات بوده و خلبان می تواند در موقعیت های ویژه با باز کردن چتر، هواپیما و سر نشین را به وسیله چتر نجات با حداقل خسارت روی زمین فرود آورد.

البته باید به این نکته مهم اشاره گردد کلیه این وسایل مطابق استانداردهای بالا ساخته و مورد آزمایشات مختلف قرار گرفته و صلاحیت های مختلف را از سازمانهای معتبر دریافت می نماید اشاره می نمایم که، اولترالایت ها دارای ایمنی بسیار بالایی بوده به نسبت هزینه هایی که مصرف کننده می پردازد، ایمنی آنرا در سطح بسیار بالایی تعیین می نماید.
در اکثر کشورهای دنیا، این گونه وسایل پرنده، اساساً تحت نظارت فدراسیون های هوانوردی که مورد تایید سازمان هواپیمایی کشوری آن کشور قرارداد دارند اداره می شوند این فدراسیون ها مطابق مقررات و ضوابط آن کشور و هماهنگ با آنها اینگونه فعالیت را اداره می کنند.

در راستای هماهنگی های بین المللی نیز فدراسیون جهانی هوانوردی به نام (FIA) (Federal aeronautiaue International ) به عبارتی فدراسیون ورزش های هوایی وجود دارد (Word air Sport federation) این فدراسیون در سال 1905 تشکیل شده است. تشکیلات این ارگان به صورت غیر دولتی اداره می شود و کلیه فدراسیون ها در سطح جهان زیر نظر فدراسیون جهانی (FIA) فعالیت کرده و این سازمان هر ساله با ارائه تقویم سالانه، که به اعضای خود در سطح جهان ارائه می نماید، کلیه مسابقات، نمایشات و نمایشگاه های مرتبط با هوانوردی عمومی را پیگیری می نماید. حق عضویت به صورت سالانه از طرف هر کشور به فدراسیون پرداخت می گردد.

کشور ایران بیش از 40 سال است که عضو این فدراسیون بوده و در حال حاضر نیز عضور FIA بوده از این رو هوانوردانی که در ایران عضو این تشکیلات هستند می توانند از مزایای آن که شامل شرکت در مسابقات و دیگر فعالیتهای هوایی می باشد بهره برداری نمایند.

وضعیت عمومی وسایل پرنده، فوق سبک در کشور جمهوری ایران:
در حال حاضر مطابق قوانین و مقررات مصوب مجلس شورای اسلامی ایران کلیه فعالیت های هواپیمایی و هوانوردی تحت نظارت کامل سازمان هواپیمایی کشوری می باشد، خوشبختانه در سال 1386 با پیگیری های مداوم سازمان هواپیمایی کشوری، آئین نامه مدیریت و ساماندهی وسایل پرنده، فوق سبک غیر نظامی توسط هیئت وزیران در جلسه مورخ 24/5/1386 به پیشنهاد شماره 6098/11 مورخ 30/3/1385 وزارت راه و ترابری (وزارت مسکن و شهرسازی ) آئین نامه مصوب و ابلاغ گردید. (نامه شماره 8716 ن 35369 هـ مورخ 31/7/1386 ) با تصویب این آئین نامه آن که توسط مجلس شورای اسلامی نیز تایید شده سازمان هواپیمایی کشوری عهده دار کنترل، نظارت این گونه وسایل پرنده می باشد.

ماده 1: این آئین نامه تعریف وسایل پرنده، فوق سبک را به صورت ذیل مصوب نموده است. وسایل پرنده فوق سبک غیرنظامی که حداکثر وزن هنگام برخاستن آنها از ششصد کیلوگرم تجاوز نکند از قبیل: وسایل پرنده موتوردار یا بدون موتور، یک نفره یا دو نفره و یا بدون سرنشین مانند هواپیما، هلیکوپتر فوق سبک، جایروپلن فوق سبک، کایت موتوردار، پاراموتور، کایت، پاراگلایدر، چتر و هواپیمای مدل و نظایر آن که بر طبق آئین نامه مورد استفاده قرار می گیرند.
بر همین اساس سازمان هواپیمایی کشوری دستورالعمل اجرایی وسایل پرنده، فوق سبک غیر نظامی را در مورخ یکم مرداد 1390 با امضاء ریاست وقت سازمان هواپیمایی کشوری تصویب و در حال حاضر کلیه فعالیت های اینگونه وسایل پرنده مطابق این دستورالعمل تحت نظارت سازمان هواپیمایی کشوری (کمیته وسایل پرنده فوق سبک) اداره می گردد.

 انجمن ورزش های هوایی چیست؟
در سال 1374 این حقیر طی نامه ای که برای رئیس سازمان تربیت بدنی وقت ارسال کردم پیشنهاد ایجاد تشکیلات فدراسیون ورزش های هوایی را ارائه نمودم، بر همین اساس اولین کمیته پاراگلایدینگ زیر نظر فدراسیون کوهنوردی تشکیل و اینجانب به عنوان رئیس کمیته اولین اقدام را در زمینه بسترسازی در راستای تشکیل ورزش های هوایی برداشتم با تشکیل کمیته پاراگلایدینگ اولین دوره آموزش های پرواز با پاراگلایدر در کشور در سازمان تربیت بدنی آغاز گردید.

از سوی دیگر کمیته چتربازی نیز به عنوان دومین کمیته در فدراسیون نیز آغاز به کار نموده متاسفانه به دلیل عدم شناخت مسئولان فدراسیون کوهنوردی با فعالیتهای هوانوردی از یک سو همچنین ورود برخی از دوستان نظامی به بخش کمیته چتربازی در فدراسیون کوهنوردی اهداف شمرده شده در زمینه بسترسازی هوانوردی ورزشی که مورد نظر اینجانب بود، پیگیری نگردید، در نتیجه نگارنده که مخالف راه و روش های غیر استاندارد در این گونه فعالیت ها بودم اجباراً کنار رفتم.

پس از مدتی کمیته پاراگلایدینگ و کمیته چتربازی به انجمن ورزش های هوایی تبدیل گردید و طی حدود ده سال این تشکیلات بصورت کاملاً خصوصی اداره گردید.
متاسفانه به دلیل عدم بینش به وضعیت هوانوردی غیر نظامی از سوی مسئولین انجمن از یک سو و عدم یک نگاه ملی به این گونه فعالیتها از سوی دیگر انجمن ورزشهای هوایی ده سال متمادی را به روزمرگی و کسب درآمدهای خصوصی گذراند.

خوشبختانه با به وجود آمدن فدراسیونها ورزش های همگانی، انجمن ورزشهای هوایی تحت نظارت فدراسیون ورزش های همگانی درآمد و با تغییر در مسئولیت انجمن، امیدی تازه در جامعه هوانوردی ورزشی جان گرفت در همین رابطه با برگزاری اولین همایش هوانوردی ورزشی، اهداف تازه ای که بتواند جوابگو نیازهای امروزی ورزش های هوایی باشد مشخص گردید.

اولین اقدام انجمن پیگیری به رسمیت شناختن فعالیت انجمن ورزش های هوایی توسط سازمان هوایی کشوری بود که متاسفانه مسئولین قبلی انجمن طی دهسال به تذکرات سازمان توجه ای نکرده و بصورت غیر قانونی فعالیت می کردند. البته مسئولان قبلی انجمن به بهانه اینکه، هیئت وزیران در جلسه مورخ 18/12/89 فعالیت های پرواز با پاراگلایدر- کایت- پاراموتور و چتر بازی را به سازمان تربیت بدنی (وزارت ورزش کنونی) واگذار کرده، فعالیت می کردند. توضیح اینکه این مصوبه منوط به تصویب دستورالعملی بوده که می بایست از سوی سازمان هواپیمایی کشوری و سازمان تربیت بدنی تصویب و سپس بر مبنای آن انجمن فعالیت نماید که هنوز این امر اتفاق نیافتاده است.

وضعیت فعلی انجمن ورزش های هوایی
با توجه به مصوبه هیئت وزیران در جلسه مورخ 18/12/1389 بنا به پیشنهاد شماره 89315/1 مورخ 11/12/1388 سازمان تربیت بدنی و به استناد تبصره 2 ماده (5) قانون هواپیمایی کشوری مصوب 1367، آئین نامه مدیریت و ساماندهی وسایل پرنده فوق سبک غیر نظامی موضوع تصویب نامه شماره 89161/ت ، 35369/هـ ، مورخ 31/5/1386 بشرح ذیل اصلاح گردید.

باشگاه ورزش های هوایی، باشگاه ورزشی که به منظور تعلیم و توسعه رشته های ورزش های هوایی (ار قبیل پاراگلایدر- پاراموتور- پارسل- کایت و چتربازی) نحوه آموزش و استفاده از تجهیزات و وسایل ورزشهای هوایی، طبق استاندارهای پذیرفته شده ملی و بین المللی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی پس از تایید سازمان با مجوز از سازمان تربیت بدنی مطابق قانون اجازه تاسیس باشگاه ورزشی و ورزشگاه توسط مردم با نظارت دولت مصوب 1369 و آئین نامه اجرایی آن تاسیس و اداره می شود.

ضوابط تاسیس وظایف، مسئولیت ها و نحوه صدور پروانه تاسیس و مجوز فعالیت باشگاه های ورزشی های هوایی بر اساس دستورالعملی خواهد بود که به تصویب سازمان تربیت بدنی و سازمان هواپیمایی کشوری خواهد بود.

در واقع با تصویب این آئین نامه مقرر گردید وسایل پرنده فوق سبک شمرده شده مطابق دستورالعملی که بین سازمان تربیت بدنی (وزارت ورزش کنونی) و سازمان هواپیمایی کشوری تصویب می گردد، مسئولیت اداره آنها با انجمن ورزشهای هوایی در وزارت ورزش خواهد بود.

متاسفانه با آنکه این دستورالعمل تهیه و تدوین گردیده بدلیل نگاه شخصی یک مسئول در سازمان هواپیمایی کشوری معطل مانده و تا امروز نیز معطل مانده است.

در حال حاضر با تغییراتی که در مسئولیت اداره کمیته فوق سبک سازمان هواپیمایی کشوری ایجاد گردیده است جا دارد به این مصوبه با یک نگاه ملی پیگیری گردد لذا در صورت واگذاری این نوع فعالیت به وزارت ورزش هم سازمان هواپیمایی کشوری واگذاری امور اجرایی آن دسته از (فعالیتهای قابل واگذاری) را پیگیری نموده و هم بار مالی و پرسنلی قابل توجه ای از گردن سازمان هواپیمایی برداشته شده است، از طرفی این نوع برون سپاری باعث می گردد، سازمان بتواند نقش نظارتی و حاکمیتی خود را تواناتر و ایمنی هوانوردی را افزایش دهد.

در حال حاضر حدود سه هزار نفر در زمینه های پرواز با پاراگلایدر- کایت – پاراموتور- چتر بازی و پارسل در سطح کشور فعالیت می نمایند از سوی دیگر متقاضیان فراوان در سطح کشور آماده تاسیس باشگاه های ورزش های هوایی می باشند، در این خصوص سازمان هواپیمایی کشوری، نمی تواند به صورت فعال جوابگوی متقاضیان باشد و مردم می بایست برای هر امور کوچک و بزرگی از نقاط دور و نزدیک به تهران به سازمان هواپیمایی کشوری در تهران مراجعه نمایند. برای مثال متقاضی ایجاد یک باشگاه ورزشی هوایی در زمینه (مثلا) پاراگلایدر – برای یک محوز ساده حداقل دو سال در سازمان هواپیمایی کشوری سرگردان می شود. در صورتی که وزارت ورزش در تمام نقاط کشور دارای سیستم های ورزشی بوده و متقاضی می تواند براحتی حداقل در مرکز استان مربوط به پیگیری امور خود بپردازد.

بنابراین:
1- ایجاد دفتر هوانوردی عمومی (general Aviation Office) در سازمان یک امر اجتناب ناپذیر می باشد.
2- سازمان می بایست همانند (پلیس + 10 ) مجوز ایجاد مراکز غیر دولتی را به کارشناسان بازنشسته هوانوردی که مورد تایید می باشند بدهد تا این مراکز با نام (C.O.A + 10) بتواند امور اجرایی مرتبط با هوانوردی عمومی را از این طریق پیگیری و مجوزهای خود را با کمک این مراکز دریافت دارند.
3- بدیهی است آئین نامه اینگونه (برون سپاری) می بایست در اسرع وقت تهیه و تدوین گردد تا زمینه های رشد و توسعه هوانوردی عمومی در کشور آغاز گردد.