گزارش تیننیوز از «نشست رسانههای تخصصی و چالشهای پیش رو»
◄ تصویب گروه تخصصی ارتباطات و حملونقل
نشست تخصصی «رسانههای تخصصی و چالشهای پیش رو» با حضور هادی خانیکی، مسعود مهاجر، علی میرفتاح و مسعود ذهبیون در نمایشگاه مطبوعات با اجرای پایگاه خبری تیننیوز برگزار شد.
به گزارش خبرنگار تیننیوز، «نشست تخصصی رسانههای تخصصی و چالشهای پیش رو» در خلال برگزاری نشستهای تخصصی بیست و دومین نمایشگاه مطبوعات در مصلی تهران روز سهشنبه هفته گذشته با حضور هادی خانیکی، استاد دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، علی میرفتاح سردبیر مجله «کرگدن»، مسعود مهاجر سردبیر مجله تخصصی «چهارراه» و مسعود ذهبیون مدیرمسئول هفتهنامه «حملونقل» و مدیرعامل پایگاه خبری «تیننیوز» در تالار گفتگوی مصلی برگزار شد.
خانیکی: وجود نشریات تخصصی در جامعه متخصص، طبیعی است
نخستین سخنران این نشست هادی خانیکی، عضو هیئتعلمی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی بود. وی با اشاره به اینکه صحبت درباره حوزه تخصصی حملونقل بایستی از دیگر سخنرانهای نشست بهطور خاص آقای مهاجر و آقای ذهبیون شروع شود گفت: «این موضوع بایستی نخست از آنجا شروع شده و سپس وارد حوزه ارتباطات شود. ارتباطات را شیوه انتقال پیام، انسان و کالا نیز در نظر میگیرند؛ بنابراین شاید حملونقل یکی از نزدیکترین حوزههایی است که میتواند بین ارتباطات بهطور عام و روزنامهنگاری بهطور خاص پیوند برقرار کند.
موضوع دیگری که میتوان در اینجا درباره آن سخن گفت به ضرورت موجود در ایران بر میگردد. بخش مهمی از تاریخ روزنامهنگاری موفق ما بعد از انقلاب در نشریاتی شکل گرفت که موضوع آنها صنعت حملونقل بود. این باعث شد با پیگیریهای دوستان، گروه تخصصی ارتباطات و حملونقل در انجمن مطالعات فرهنگی دانشگاه تهران به تصویب برسد. نشریات تخصصی که عملاً مصداق آنها را از نشریات حملونقل شروع کردیم، میتوان وسیعتر در نظر گرفت تا ببینیم در کجای کار مطبوعاتی و رسانهای قرار گرفتهایم.»
عضو هیئتعلمی دانشگاه علامه با اشاره به اوضاع و احوال بد مطبوعات در ایران گفت: «همه میدانند مطبوعات تیراژ چشمگیری ندارند و با موانع و محدودیتهای مختلف اقتصادی، سیاسی، حقوقی و قضایی مواجه هستند. قطعاً برای جامعهای با بیش از ۷۵ میلیون جمعیت که ۵ میلیون دانشجو دارد، رسیدن حداکثر تیراژ روزانه به ۸۰۰ هزار وضعیت خوبی نیست. بعضی کاهش تیراژ روزنامهها را مسئلهای ساده میدانند و معتقدند با رشد شبکههای مجازی، عمر نشریات نوشتاری به پایان رسیده و این مسئله را باید طبیعی دانست اما من این شرایط را طبیعی نمیدانم و معتقدم در کنار رشد رسانههای
مجازی میتوان وضعیت بهتری برای مطبوعات متصور بود؛ اما با وجود همین وضعیت نه چندان رضایتبخش مطبوعات، نشریات تخصصی و محلی را میتوان جزء نشریات کمتر آسیبپذیر دانست. نشریات تخصصی این ظرفیت را دارند و میتوان به آن بیشتر پرداخت و سرمایهگذاری کرد که این نیازمند توجه دولت، جامعه، نهادهای مدنی و نخبگان است.»
این مدرس ارتباطات اظهار داشت: «سؤالی که در اینجا مطرح میشود این است که چرا ظرفیت و استعداد بهبود در نشریات تخصصی بیشتر است؟ در پاسخ به این سؤال میتوان گفت جامعه ما دستخوش تغییرات پرشتاب است که در آن تغییرات تمایزیافتگی و تفکیک جامعه مخاطبان از هم طبیعی است. نمیتوان در این جامعه که به سوی تقسیم کار، تمایز پیدا کردن و تخصصیتر شدن بخشهای مختلف میرود، نشریاتی داشت که مطبوعات تودهای و انبوه را نمایندگی میکنند. وجود نشریات تخصصی در جامعهای که تخصص در آن شکل میگیرد، طبیعی است؛ یعنی تیراژهای بالا به تیراژهای خرد تبدیل میشوند که
این نشریات به دنبال پیدا کردن نهادهای خاص خود میروند. اگرچه نشریات تخصصی تیراژ کمتری نسبت به نشریات عمومی دارند اما تأثیرگذاری کمتری ندارند. چون مخاطبان خود را از میان نخبگان یا کارشناسان آن بخشها انتخاب میکنند. به همین دلیل شما بخش مهمی از نشریات تخصصی را در جامعه میبینید.»
عضو هیئتعلمی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه ادامه داد: «دلیل دوم دشواری کار روزنامهنگاری خبری یا سیاسی در جامعه است و روزنامهنگاری که مرتب با مسائل روز ارتباط دارد، در معرض آسیبپذیری های فراوان است. روزنامهنگاری تخصصی امنتر است و زبان آن خود را بهتر از مخاطرات حفظ میکند و کمتر خود را درگیر مسائلی میکند که موجب تعطیلی آن شود؛ بنابراین شاید بتوان گفت به لحاظ سیاسی و فرهنگی، نشریات تخصصی از جایگاه امنتری نسبت به نشریات خبری و سیاسی برخوردار هستند. این دو مؤلفههایی هستند که نشریات تخصصی را در موقعیت بهتری قرار میدهند
تا خود را در برابر فضای مجازی و فناوریهای جدید ارتباطی حفظ کنند.»
خانیکی در ادامه سخنان خود به مهمترین تهدیدات رسانههای تخصصی اشاره کرده و خاطرنشان کرد: «بزرگترین تهدید، وضعیت اقتصادی این نشریات است یعنی اگر از استقلال اقتصادی برخوردار نباشند، بازار مطلوب اقتصادی نداشته باشند و نتوانند در شبکههای متعارف و غیرتجاری (نزدیک شدن به نشریات زرد) باشند، با چه پشتوانهای میخواهند خود را سر پا نگه دارند. معمولاً وضعیت اقتصادی نشریات تخصصی به مقدار زیادی به برنامهریزیها و سیاستهای دولتی و دستگاههای وسیع مربوط است؛ یعنی بند ناف نشریات تخصصی به صورت مستقیم و غیرمستقیم به دستگاه دولتی وصل
میشود. در اینجا چالش ما شروع میشود و این سؤال پیش میآید که آیا وضعیت اقتصادی نشریات تخصصی به آنها امکان این را میدهد تا آینده بهتری داشته باشند؟»
مهاجر: بزرگترین درد مطبوعات این است که هیچکس در جای خود قرار ندارد
در ادامه این نشست، مسعود مهاجر، سردبیر مجله تخصصی «چهارراه» با بیان اینکه صحبتهای آقای خانیکی به شکلگیری چهارچوب بحث بسیار کمک کرد گفت: «مطبوعات تخصصی ما مشکل مطبوعات یومیه، سیاسی و خبری را دارند. به عبارت دقیقتر با موضوع روز جلو نمیروند. هیچکس امروزه نمیتواند زندگی خود را با حقوق مطبوعات بگذراند؛ اما در گذشته وضع این گونه نبود و مطبوعاتیها حقوق کافی داشتند.
بزرگترین درد مطبوعات این است که هیچکس در جای خود قرار ندارد و کسی در رسانهای ماندگار نمیشود. به عبارتی موضوع اقتصادی و حقوق آنها باعث عوض کردن نشریه و رسانه آنها میشود. مشکل دیگر رسانههای تخصصی ما این است که تخصصی کار نمیکنند. به قول دکتر خانیکی نشریات تخصصی همیشه باید وابسته به جایی باشند. برعکس مدیران و صاحب امتیازان نشریات خارجی، مدیران هیچ یک از نشریات تخصصی، متخصص نیستند. اگر در ایران، مدیران ما متخصص نیستند اشکال ندارد اما خبرنگار حتماً باید متخصص رشته باشد. بعضی از خبرنگاران، مسئولان حوزه خود را نمیشناسند و وقتی مطلب
مینویسند مشخص است که این خبرنگار در این رشته آموزش ندیده و مدت زیادی کار نکرده است. امروزه غیر از اتاق روابط عمومی و اتاق کنفرانس وزیر، خبرنگار اجازه ورود به جایی را ندارد. به عبارتی روابط عمومیها مانعی برای حضور خبرنگاران در سازمانها هستند.»
مهاجر در پایان صحبتهای خود با اشاره به تفاوتهای خبرنگاران گذشته و حال اظهار داشت: «در گذشته ما را به معاونان و وزیران معرفی میکردند در حالی که خبرنگار امروزی، وزیر را نمیشناسد و قرار ملاقات میگذارد که این عدم شناخت باعث میشود اخبار غلط منتشر شود و سایر رسانهها هم پوشش دهند. من هنوز اعتقاد دارم یک روزنامهنگار میتواند زندگی خود را اداره کند. خبرنگاری که خبر خوب تولید کند، پول خوب میگیرد. مشکل این است که اگر تخصصی کار کنیم تیراژ نداریم چون مخاطبان رسانههای تخصصی، کم هستند؛ بنابراین باید به دستگاهی بچسبیم. به عبارتی آن قدر
میتوان مطلب تخصصی نوشت که مجله کاملاً تخصصی نشود چون مخاطبش کم میشود. آینده نشریات تخصصی خوب است به شرطی که کار درست انجام دهیم.»
میرفتاح: رسانههای خصوصی توان رقابت با رسانههای دولتی را ندارند
سخنران بعدی این نشست، علی میرفتاح، سردبیر مجله طنز «کرگدن» بود. وی در ابتدا با اشاره به اینکه فضای کل مطبوعات فضای نامناسبی است و نشریات تخصصی نیز از این حال و هوای بد مستثنا نیستند گفت: «دو مشکل مطبوعات که آسیب جدی به این فضا زده است، در وهله اول حضور بیجا و بد مطبوعات است که موجب برهم زدن توازن و مناسبات شده است. یک رسانه خصوصی چگونه میتواند با رسانه دولتی که پول دارد و بهتر میتواند آگهی بگیرد، رقابت کند؟ سالهاست میگوییم دولت تصدیگری نکند و هر رئیسجمهوری که میآید، هم میگوید اولین کار این است که تصدیگری دولت را کم کنم.
وقتی دولت مجله تخصصی منتشر میکند و قیمتگذاری میکند، اگر به فروش هم نرسد برای این رسانه مهم نیست و این باعث به هم خوردن مناسبات مطبوعات میشود. یکی از تعاریف جدی در مطبوعات گردش اقتصادی است. تمام مطبوعات ما دخلشان به خرجشان نمیرسد و همه مینالند و معتقدند به خاطر عشق به این حرفه، کار میکنند. وقتی پیگیر میشویم با راههای متعدد، یارانه و اشتراک خود را نگه داشتهاند.»
سردبیر کرگدن در پایان خاطرنشان کرد: «برای بار آوردن خبرنگار خوب باید هزینه کرد در حالی که رسانهها خبرنگار را با این دید جذب میکنند که امروز را به فردا متصل کنند. اگر مطبوعات از بین روند، روشنفکری از بین میرود و اگر روشنفکری از بین رود، جامعه آسیب میبیند.»
پس از سخنان میرفتاح خانیکی با اشاره به اینکه بعد از بیان مشکلات این حوزه نوبت به راهکارها رسیده است بیان داشت: «وقتی پاسخ چه باید کرد؟ سخت باشد، باید دنبال پاسخ چه نباید کرد؟ رفت. این پاسخ را میتوان از بحثهای مطرح شده دوستان استخراج کرد. آقای مهاجر اشاره کرد به اینکه روزنامهنگاری تخصصی از شأن و توان حرفهای خود دور شده است و گفت خبرنگار تخصصی کسی است که میتواند فراتر از حوزه خود حرکت کند. به عبارتی خلق جایگاه او محصول توان حرفهای اوست و این میتواند معیشت روزنامهنگار را تأمین کند. آقای میرفتاح تمثیلی زدند.
روشنفکری میتواند کالای حرفهای و اعتبار و ارزش خود را نشان دهد تا وارد داد و ستد به مفهوم عام شود. من هم با این نظریات موافقم. پس روزنامهنگار تخصصی باید از نظر حرفهای خود را رشد دهد و به جای این که توقع داشته باشد تا حرمتش را نگه دارند، خود باید صاحب حرمت باشد. به عبارتی دیگر دست عجز و التماس دراز نکند و بداند به خاطر داشته خود محترم است. باید توان روزنامهنگاری حرفهای را بالا ببریم و چون نشریات تخصصی چندان در بازار عرضه و تقاضا قرار نمیگیرند، به میزان اعتبار تولید آنها، احساس نیاز نمیشود. نشریه تخصصی چون وابسته به جایی است و منبع مالی آن
تأمین است، مشخص نیست که میخواهد با هنر روزنامهنگاری یا اعتبار و خویشاوندی به بار بیاید.»
فروش، گرفتن اشتراک، یارانه و حمایتهای مدنی از مهمترین راههای ادامه حیات رسانههای تخصصی است
وی با اشاره به اینکه ضرورتی وجود ندارد که نشریات دولتی نباشند یا محدود شوند تا نشریات مستقل رشد کنند گفت: «تفکیک مشخصی باید بین نشریاتی که از امتیازات دولتی برخوردار هستند و آنهایی که برخوردار نیستند، وجود داشته باشد. در اینجا است که انتظارهایی از دولت به مفهوم حاکمیت برای فراهم کردن شرایط برابر برای رقابت وجود دارد؛ یعنی جایی که نهادهای رسمی باید سیاستهای حمایتی داشته باشند. از جمله معیارهای شناخته شده برای حمایت از نشریات تخصصی مستقل میتوان به مواردی که در ادامه به آن میپردازم اشاره کرد. این نشریات یا باید خود تأمینکننده منابع خود باشند و
اگر نشریه نتواند از طریق فروش، خود را تأمین کند، راهحل دوم وجود دارد و آن اشتراک گرفتن و متکی بودن به مشترکات است که این هم کفایت نمیکند.»
خانیکی در ادامه اظهار داشت: «روش سوم «یارانه» که خیلی شناخته شده و قابل طرح است اما عملاً به دلیل بد اجرا شدن، جواب نمیدهد. در این روش دولت از نشریات آسیبپذیر حمایت میکند که این هم کفایت نمیکند و باید در چارچوب سیاستهایی عمل کند که پذیرفته شود. حمایتهای قانونی باید در چارچوب برنامههای رسمی مثلاً توسعه قرار گیرد. فرض کنید خواسته این باشد که این برنامهها به سیاست تبدیل شود و آن سیاست این است که نشریات تخصصی برای توسعه ارتباطات و توسعه روزنامهنگاری در ایران در چارچوب هر نوع سیاست حمایتی کار مفید و لازمی است. راهحل چهارم،
حمایتهای تعریف شده مدنی است که در هیچ جایی سراغ ندارم نشریه معتبر علمی، فرهنگی و تخصصی منتشر شود و از جایی حمایت نشود. در غیر این صورت به عقیده من مکانیزم های بازار آزاد نمیتواند کل هزینه نشریات تخصصی را تأمین کند.»
خانیکی به عنوان جمعبندی موضوع اظهار داشت: «اینکه چرا سالی یک بار در این شلوغی نمایشگاه، به مشکلات مطبوعات پرداخته میشود، خود جای سؤال دارد. چرا نشریات نمیتوانند نهاد و شبکه خلق کنند و از مسائل و مشکلاتشان صحبت کنند و مطالبات مشخصی از دولت، بخش خصوصی و جامعه داشته باشند. اگر مقداری به انسجام بیشتر اینها و اقدامات حرفهای، صنفی و حقوقی آنها فکر کنیم میتوان گفت توان آنها افزایش پیدا میکند.»
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمیکند.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.