مانع‌تراشی زیرساخت‌های فرسوده ایران برای بهره‌برداری از فرصت لغو تحریم
مسیر توفانی بنادر برای رقابت با همسایه‌ها
تین‌نیوز| وبلاگ اکرم امینی-اصل تعاملات بین‌المللی، حمل‌ونقل دریایی را تبدیل به یکی از آسیب‌پذیرترین حوزه‌های اقتصادی کشور در مقابل تحریم در سال‌های گذشته کرده بود.
در کنار امکان نداشتن تردد کشتی‌های ایرانی به بنادر اروپایی، قرار گرفتن نام بندر شهید رجایی به‌عنوان مهم‌ترین بندر کانتینری کشور در فهرست تحریم‌ها نیز مانع تردد بسیاری از کشتیرانی‌های اروپایی و حتی آسیایی به ایران در سال‌های گذشته و کاهش چشمگیر حجم عملیات بندری شد.
این مشکلات در حالی برای بنادر ایران پیش آمد که بر اساس چشم‌انداز ۲۰ساله، تا افق ۱۴۰۴ بندر شهید رجایی باید با پشت سرگذاشتن رقیب سرسختی مانند بندر جبل‌علی امارات، تبدیل به هاب تخلیه و بارگیری منطقه شود؛ آنهم در شرایطی که در حال حاضر ظرفیت اسمی بندر شهیدرجایی حدود ۶میلیون تی‌ای‌یو و ظرفیت بندر جبل‌علی حدود ۱۹ میلیون تی‌ای‌یو است.
در سال‌های گذشته و در طول مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ کارشناسان و مسئولان امیدوار بودند با لغو یا کاهش تحریم، وضعیت عملکردی بنادر بهبود یابد و علاوه بر استفاده از همه ظرفیت‌های بندری، شاهد افزایش عملکرد بنادر نیز باشیم اما به‌دلیل ضعف‌های زیرساختی و مدیریتی، با وجود گذشت حدود ۸ماه از لغو تحریم کشتیرانی و بیش از یک سال از لغو تحریم بندر شهیدرجایی، همچنان عملکرد بنادر با مشکلاتی مواجه است که در این گزارش به آنها اشاره می‌شود.
برخی کارشناسان می‌گویند نه‌تنها زیرساخت‌های بندری کشور برای دوران بعد از تحریم آماده نشده بلکه گذر زمان این زیرساخت‌ها را فرسوده‌تر هم کرده است.
روزبه مختاری، عضو هیات‌مدیره انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته و عضو اتاق فکر سازمان بنادر و دریانوردی در پاسخ به صمت با تاکید بر اینکه در ۱۰سال گذشته تغییری در زیرساخت‌های بنادر کشور رخ نداده است، توضیح می‌دهد: با توجه به اینکه در بنادری مانند بندر شهید رجایی تغییر عملکرد نداشته‌ایم، افزایش ظرفیت متناسب با آن نیز انجام نشده است.
وی با اشاره به طولانی شدن تعیین‌تکلیف اپراتور دوم بندر شهید رجایی در سال‌های گذشته توضیح می‌دهد: انتظار دولت این است که افزایش ظرفیت یا امکانات از سوی اپراتور (مسئول عملیات کانتینری بندر) دوم به وجود بیاید اما هنوز مناقصه این اپراتور دوم برگزار نشده، در نتیجه سرمایه‌گذاری جدیدی در بنادر نشده است. از سوی دیگر نمی‌توان از بخش خصوصی که قرارداد طولانی‌مدتی برای اپراتوری با سازمان بنادر و دریانوردی ندارد انتظار داشت در بنادر ما سرمایه‌گذاری کلانی انجام دهد.
علاوه بر نیامدن سرمایه‌های جدید به بنادر و نبود افزایش ظرفیت، به گفته او در سال‌های تحریم تجهیزات بندری کشور نیز فرسوده شده‌اند. وی می‌افزاید: در بندر شهیدرجایی گَنتری‌کِرین‌هایی (جرثقیل‌های غول‌پیکر) داریم که زمان تعمیرات اساسی آنها فرا رسیده است و خروج هر گنتری‌کرین از بندر، حدود ۳۰درصد توانایی و فعالیت آن بندر را کاهش می‌دهد.
افزایش تردد شرکت‌های کشتیرانی بزرگ به ایران و افزایش حجم عملیات بندری از دیگر پیش‌بینی‌هایی بود که در زمینه تاثیر برجام در حمل‌ونقل دریایی از آن سخن به میان می‌آمد. مختاری در این زمینه توضیح می‌دهد که به‌طور تقریبی همه خطوط کشتیرانی تردد خود به بنادر ایران را آغاز کرده‌اند اما میزان عملیات کانتینری بستگی به فعالیت بازرگانی کشور دارد.
او با اشاره به اینکه خطوط کشتیرانی بین‌المللی، بعد از تحریم مانعی برای تردد به بندر شهیدرجایی ندارند، توضیح می‌دهد: ترددی که در حال حاضر انجام می‌شود بستگی به نیاز بازرگانان دارد و اگرچه مشکلات بازرگانان تا اندازه‌ای برطرف شده اما مشکلات اساسی آنها به ویژه در زمینه نقل و انتقال پول هنوز رفع نشده است. او تاکید می‌کند که هرگاه مشکلات اساسی بازرگانان برطرف شود، خطوط کشتیرانی نیز آمادگی فعالیت بیشتر را دارند اما اگر فعالیت بنادر افزایش یابد، کهنسال بودن تجهیزات و افزایش نیافتن ظرفیت بنادر در سال‌های گذشته، خود را بیشتر نشان خواهد داد.
این بدان معنی است که به‌دلیل شلوغ نشدن بنادر کشور در حال حاضر، هنوز کمبود و فرسوده شدن تجهیزات چندان به چشم نمی‌آید در حالی که مختاری معتقد است بعید به نظر می‌رسد بنادر ایران در حال حاضر توانایی انجام ۷۰درصد عملیات بندری قبل از دوران تحریم را هم داشته باشند. براساس سخن او با توجه به اینکه در سال‌های گذشته تجهیزات جدیدی به بنادر اضافه نکرده‌ایم و تجهیزات قدیمی هم پیرتر شده‌اند، توان عملیاتی بنادر کاهش یافته است.
لغو تحریم؛ فرصت رقابت با همسایه‌ها
رقابت بنادر ایران به ویژه بندر شهید رجایی با بنادر پرکار منطقه مانند بندر جبل‌علی امارات و تبدیل شدن به هاب منطقه، یکی از بندهای مهم چشم‌انداز توسعه ۱۴۰۴ است که پیش‌بینی می‌شد رفع تحریم‌ها تحقق این هدف را سرعت بخشد اما براساس گفته کارشناسان به نظر می‌رسد هنوز از فرصت لغو تحریم برای تحقق این هدف استفاده نشده است.
مختاری با انتقاد از تلاش مسئولان برای هاب شدن بندر شهید رجایی در منطقه، معتقد است در شرایط فعلی پیش از آنکه تلاش کنیم هاب منطقه شویم باید تلاش کنیم هاب خود شویم. به گفته او این بدان معناست که تلاش شود مسیر ترانشیپ (انتقال کالا از یک وسیله حمل به وسیله حمل دیگر) کالاهایی که قرار است به چابهار، قشم، بوشهر، بندر امام خمینی، گناوه و بندر خرمشهر بیاید از بندرعباس عبور کند و پس از آن است که می‌توانیم به این مسئله بپردازیم که بارهایی که قرار است به بنادر منطقه برود، از بندرعباس منتقل شود و به‌تدریج، تبدیل به هاب منطقه شویم.
به گفته این کارشناس، در حال حاضر تفاوت زیادی بین ظرفیت اسمی و ظرفیت واقعی بنادر کشور وجود دارد. اگرچه ظرفیت اسمی بندر شهید رجایی به‌عنوان مهم‌ترین بندر کانتینری کشور بیش از ۶ هزار تی‌ای‌یو اعلام می‌شود اما در یک عملیات کانتینری، وقتی حجم عملیات به ۲۷۰۰ تی‌ای‌یو رسید، بندر گرفتار ترافیک و قفل شد. این نشان می‌دهد که ظرفیت واقعی بسیار پایین‌تر از عملکرد اسمی است.
مختاری معتقد است برای استفاده بهینه از ظرفیت اسمی بنادر، تجهیزات، مدیریت و برنامه‌ریزی مطلوب را نداریم بنابراین هرگاه به ترافیک عملکردی مواجه شویم، نشان می‌دهد که ضعفی در عملکرد ما وجود دارد که می‌تواند مدیریتی، عملکردی یا تجهیزاتی باشد. به گفته او، در شرایطی که با تجهیزات جوان‌تر در ترافیک ۲۷۰۰ تی‌ای‌یو با مشکل مواجه شدیم، با افزایش حجم فعالیت بنادر باید منتظر بروز مشکلات بیشتری باشیم.
مختاری در بیان راهکاری برای کاهش مشکلات ظرفیتی بنادر کشور بر لزوم رفع همزمان مشکلات مدیریتی، عملکردی و تجهیزاتی تاکید می‌کند و می‌افزاید: نگاه حاکمیتی به بنادر در بسیاری از موارد مشکلات را تشدید کرده و ضعف مدیریت‌های کلیدی است و نداشتن عملکرد درست در مناطق مهم بندری کشور، باعث افزایش گرفتاری‌های بندری شده است.
از سوی دیگر یکی از مشکلات بزرگ فعلی بنادر به گفته این کارشناس، جزیره‌ای عمل کردن بنادر کشور است. به گفته او اگرچه یک راه‌حل مهم برای بهبود عملکرد بنادر کشور، بومی شدن عملیات کانتینری با توجه به متفاوت بودن نیازهای تجهیزاتی است اما این بدان معنا نیست که بنادر مجازند جزیره‌ای عمل کنند، بلکه باید از تجربه‌های همدیگر استفاده کنند.
تعرفه؛ مانع رقابتی شدن
تعرفه عملیات کانتینری نیز از دیگر مسائلی است که می‌تواند در رقابت‌پذیر شدن بنادر کشورها نقش داشته باشد و موجب افزایش تردد به بنادر شود.
در این زمینه هادی حق‌شناس، اقتصاددان و معاون پیشین سازمان بنادر و دریانوردی در پاسخ به صمت توضیح می‌دهد: یکی از مهم‌ترین نشانه‌های رقابت‌پذیر شدن بنادر، اعمال تعرفه‌های قابل‌رقابت با تعرفه‌های بنادر کشورهای منطقه است اما در ایران در حال حاضر تعرفه‌های بندری قابلیت رقابت با سایر بنادر را ندارد و مشکلاتی برای بهره‌برداری از بنادر ایجاد کرده است.
حق‌شناس با بیان اینکه به‌دلیل تحریم و اعمال تعرفه‌های غیررقابتی، تاکنون تنها از حدود ۱۰درصد ظرفیت‌های کانتینری بنادر کشور استفاده شده، می‌گوید: لغو تحریم فرصت خوبی برای افزایش عملکرد بنادر به‌ویژه بندر شهید رجایی است. در این زمینه باید ابتدا تعرفه‌های بندری را تعدیل و رقابتی کنیم تا کالاهای بیشتری وارد بنادر کشور شود و همین مسئله می‌تواند در تحقق اقتصاد مقاومتی موثر باشد. به گفته وی، در صورت کاهش تعرفه‌های بندری و عوارض گمرکی، می‌توان از ظرفیت بنادر استفاده‌های بهینه داشت و سهم کاهش یافته حمل‌ونقل کانتینری ایران در زمان تحریم را
بازپس‌گرفت.
این کارشناس امور بندری نیز مانند مختاری معتقد است بخشی از ظرفیت بنادر کشور به دلیل مشکلات منابع مالی و تجهیزاتی بدون استفاده مانده است که در سال‌های آینده، با تکیه بر شعار توسعه دریامحور، اقتصاد مقاومتی و با توجه به چشم‌انداز توسعه کشور باید برای جبران این غفلت تلاش و برنامه‌ریزی شود.
معاون پیشین سازمان بنادر و دریانوردی نیز معتقد است توسعه زیرساخت‌های بندری بستگی به فعالیت بازرگانان و میزان عرضه و تقاضا دارد و اگر تقاضا برای خدمات بندری بیشتر باشد می‌توان برای افزایش زیرساخت‌های بندری نیز برنامه‌ریزی کرد. او تاکید می‌کند: با توجه به اینکه طرح‌های توسعه‌ای بنادر در حال اجراست، ظرفیت‌سازی‌ها جدیدی در بنادر انجام خواهد شد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمی‌کند.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.