◄ «مردم»؛ مؤلفه جدید در روابط نظامیان و دولت‌های قانونی در ترکیه
تین نیوز| مژگان اثباتی، مدرس دانشگاه-روزنامه‌نگار:شامگاه جمعه گذشته، واحدهایی از ارتش ترکیه با استقرار در برخی مراکز دولتی، کودتایی را برعلیه دولت کلید زدند. کودتاگران در ساعات اولیه، با تصرف رادیو تلویزیون دولتی، فرودگاه آتاتورک و برخی شریان‌های حیاتی ارتباطی همچون پل‌ها در پایتخت، کاخ ریاست جمهوری و پارلمان را بمباران کرده و به محاصره خود درآوردند. این گروه با انتشار اعلامیه‌ای که از تلویزیون دولتی به تصرف درآمده پخش شد، سرنگونی دولت قانونی ترکیه را اعلام داشته و وعده تدوین و اجرای قانون اساسی جدید را دادند. این درحالی است که طی دو سال
اخیر، بروز برخی ناآرامی‌ها و همچنین ناامنی‌ها، بنیان‌های دولت حاکم ترکیه را به چالش کشیده بود.
کودتای اخیر ارتش در شرایطی به وقوع پیوست که توجه به تاریخ نزدیک به یک قرنی کشور ترکیه، از آن حکایت دارد که ارتش، همواره یکی از مهمترین و قدرتمندترین بازیگران عرصه سیاست در این کشور بوده است. نفوذ ارتش در ترکیه که ریشه در جایگاه ممتاز نظامیان در سالهای پایانی حکومت عثمانی دارد، در طی دهه های 60، 70 و 80 میلادی منجر به وقوع سه کودتای نظامی برعلیه دولت های قانونی وقت ترکیه و استقرار نسبتاً طولانی مدت حکومت نظامیان در این کشور شد. همچنین وادارسازی به دولت حزب رفاه و نجم‌الدین اربکان به کناره‌گیری از قدرت در سال 1997 میلادی که به کودتای سفید معروف شد، یکی از آخرین نقش
آفرینی‌های ارتش ترکیه در عرصه سیاست ترکیه به حساب می‌آید.
پس از به قدرت رسیدن اسلامگرایان حزب عدالت و توسعه در انتخابات سال 2002 و همچنین به دنبال طرح عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا و درخواست‌های این اتحادیه برای کاهش نقش نظامیان در ترکیه، اقدامات دولت برای محدودسازی دامنه دخالت ارتش آغاز شد. اقداماتی همچون سپردن دبیری شورای امنیت ملی به یک غیرنظامی، انتقال فرماندهی ژاندارمری در دوره صلح از ارتش به وزارت کشور، اصلاح قوانین مربوط به محاکمه نظامیان و ایجاد امکان محاکمه مدنی آنان که تعقیب و محاکمه قضایی نظامیان در دادگاه های عادی را به موجب اصلاحات سال 2011 قانون اساسی امکان پذیر ساخت و سرانجام تحدید اختیارات داخلی ارتش
که با اصلاح و رفع ابهام از ماده 35 قانون مربوط به اختیارت ارتش در سال 2013 توسط مجلس انجام شد، تلاش‌هایی قابل توجه برای محدود سازی ارتش به حساب می آمد.
برپایه تغییرات اعمالی مجلس در سال 2013 وظایف داخلی ارتش که تحت عنوان "نظارت و حفاظت از ملت ترکیه" تا آن زمان از جمله وظایف قانونی ارتش به حساب آمده و توجیه مناسبی برای دخالت و به دست گرفتن زمام امور کشور توسط ارتش بود، از شمار وظایف و اختیارات ارتش خارج شد و وظایف ارتش ترکیه تحت عناوین: «مسئولیت حفاظت از خاک ترکیه علیه خطر و تهدید خارجی ، تقویت قدرت بازدارندگی نیروهای مسلح، انجام ماموریت در خارج بر اساس آنچه که پارلمان کشور مشخص می کند و حمایت از صلح بین المللی» بازتعریف شد.
اما کودتای نافرجام اخیر نظامیان در ترکیه را چنانچه اقدامی واقعی به حساب آوریم، نشان دهنده آن است که علی‌رغم اقدامات قانونی پیشگیرانه دولت ترکیه برای کنترل قدرت مانور و اقدام نظامیان در عرصه سیاسی، ارتش با تکیه بر سابقه نفوذ سنتی خود، همچنان به لحاظ فنی و عملی، امکان نقش‌آفرینی خود را حفظ کرده است.
در این میان، مهمترین نکته‌ای که در خصوص این کودتا به چشم آمد و در جای خود، جلوه جدیدی در تحولات ترکیه به حساب می‌آید، حضور پرشمار مردم طرفدار دموکراسی در میدان و مقابله آنان با کودتاچیان بود.
در حالی که نیروهای وابسته به کودتا در صحنه عمل، در ساعات اولیه کودتا دست بالا را در بدست گرفتن قدرت داشتند، انتشار پیام رئیس جمهور و متعاقب آن رهبران احزاب رقیب و مخالف دولت از طریق شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های تلویزیونی غیر دولتی مبنی بر درخواست از مردم برای آمدن به خیابان‌ها و مقابله با کودتاگران، تعادل قوا را به نفع دولت برهم زد و برای نخستین بار، نظامیان کودتاچی را برای سرنگونی دولتی قانونی در ترکیه ناکام گذاشت.
این واقعه مهم و تاریخی، در کنار پیروزی غیرمنتظره حزب عدالت و آزادی در انتخابات پارلمانی سال گذشته، که برخلاف پیش بینی های بسیاری از تحلیلگران سیاسی به وقوع پیوست، نشان داد، علی‌رغم انتقادات قابل توجهی که نسبت به برخی اقدامات دولت ترکیه در سیاست خارجی و بروز برخی جلوه‌های رفتار تمامیت‌خواهانه و دیکتاتورمآبانه در عرصه داخلی، وجود داشت، دولت ترکیه و اسلامگرایان حاکم موفق شده‌اند ضمن ایجاد ارتباطی وثیق و سازماندهی شده با پایگاه اجتماعی خود، مولفه‌ای جدید را در عرصه تعامل و زورآزمایی بازیگران عرصه قدرت در آن کشور وارد کنند.
عاملی به نام «حضور مستقیم مردم» که در دفاع از قانون و اصول اداره دموکراتیک کشور، بدون واهمه از مخاطرات به میدان می‌آیند. یقینا حضور مردم در مقابله با کودتای اخیر ترکیه، تجربه و نقطه عطف جدیدی در این کشور و همچنین منطقه به حساب می‌آید که ظرفیت آن را داراست تا تحولی در مناسبات سیاسی منطقه به وجود آورد. از این منظر، منشأ و عوامل اصلی پشت پرده و نهان شکل‌گیری این کودتا، هر چه که باشد، تأثیری در جلوه‌گری و اهمیت این حضور ندارد.
در این ارتباط و برای فهم بهتر اهمیت آنچه که در جریان کودتای اخیر در ترکیه رخ داد، کافی است عکس‌العمل مردم مدافع دولت قانونی و نهایتاً فرجام کودتای رخ داده را با آنچه که در جریان کودتای ارتش برعلیه دولت محمد مرسی در مصر گذشت، مقایسه کرد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.
تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمی‌کند.
پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.
جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.