بحران های هجوم جمعیت

وبلاگ تین نیوز | برای کسانی که به حج نرفته اند و یا در تجمعات میلیونی حضور نداشته اند شاید تصور اینکه چه اتفاقاتی ممکن است در این تجمعات رخ دهد و چگونه ممکن است ظرف چند ثانیه تعداد قابل توجهی از افراد حاضر در این تجمعات کشته و زخمی شوند بسیار مشکل است.  واقعیت آن است که ماهیت این پدیده برای دانشمندان هم هنوز کاملا شناخته شده نیست.  با آنکه هر ساله تعدادی از این نوع حوادث در سراسر جهان اتفاق می افتند، این پدیده بخوبی مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است. از آنجا که تلفات ناشی از این بحرانها گاهی به هزاران نفر می رسد لازم است که است این حوادث در زمره بحرانهای بزرگ دسته بندی شده و مورد توجه بیشتری قرار گیرند. طبق تعریف می توان  هجوم جمعیت را حرکت ضربانی انبوه جمعیت دانست که منجر به زیر دست و پا ماندن و له شدن افراد و در نتیجه زخمی و کشته شدن تعدادی از آنها می شود.  

مطالعات انجام شده بر روی اجساد افراد کشته شده در این حوادث نشان می دهند که بیشتر افراد در اثر خفگی و بسته شدن راههای تنفسی گلو و بالای شکم  ناشی از فشارهای بیرونی جان خود را از دست می دهند.  موج جمعیت دارای نیرویی فوق العاده است. فقط کافی است بدانیم که فشار 5 تا 6 نفر در یک جهت خاص می تواند یک ریل فلزی را خم کند. بدیهی است زمانی که تعداد جمعیت زیاد باشد این فشار چندین برایر بوده و عوارض ناشی از آن بر افرادی که این فشارها بر آنها وارد می آید بسیار شدید است.  آمارها نشان می دهند که خیلی از افرادی که در این حوادث آسیب می بینند در همان حالت ایستاده جان خود را از دست می دهند.  افرادی هم که زنده می مانند دچار استرسهای روانی شدید می شوند.    

گفته می شود که عوامل روانی نقش بسیار مهمی در حوادث هجوم جمعیت بازی می کنند و رفتارهای توده جمعیت را شکل می دهند.  هجوم حمعیت به اشکال مختلف است که معمولا یا به صورت یک سویی و یا به صورت پس و پیش صورت می گیرد.  هجوم یک سویی در موقعی رخ می دهد که جمعیتی که به یک سمت مشخص در حال حرکت است بطور ناگهانی با تغییر مثبت و یا منفی در نیرو مواجه می شود که حرکت جمعیت را تحت تاثیر قرار می دهد.  نیروی مثبت می تواند در اثر توقف ناگهانی  جمعیت به دلیل بسیه شدن مسیر و یا درهای مقابل و یا سقوط اجسام از بالای جمعیت  وارد شوند.  نیروی مثبت همچنین ممکن است در اثر برخورد جمعیت با مسیرهای تنگ تر و گلوگاهها ایجاد شود.  به همین ترتیب کاهش ناگهانی فشار و نیرو در جهت حرکت جمعیت مانند باز شدن دروازها و یا مسیرها نیز می توانند موجبات این نوع حوادث و آسیب دیدگی افراد شوند.  هجوم جمعیت پس و پیش و چند جهته معمولا در اثر ترس در جمعیت رخ می دهد.     
 
بیشتر اطلاعاتی که ما در مورد حوادث مربوط به هجوم جمعیت داریم از گزارشات خبری و نقل قول ها و مشاهدات افراد حاضر در صحنه ها است.  در سالهای اخیر تعداد مرگ و میر و مجروحان ناشی از این حوادث بخوبی به ثبت رسیده اند. تعداد بالای مرگ و میر ناشی از این حوادث در سالهای اخیر در مقایسه با گذشته هم ممکن است بخاطر افزایش جمعیت و تراکم در شهرهای بزرگ و هم در اثر سیستمهای بهتر ثبت آمار و اطلاعات این حوادث باشد. بر خلاف تعداد کشته شده ها آمار دقیقی از تعداد زخمی ها معمولا در دسترس نیست. 


حوادث مربوط به هجوم حمعیت را بر اساس تعداد قربانیان و آسیب دیدگن می توان به چهار دسته طبقه بندی کرد. دسته اول (خفیف): تعدادی زخمی و کشته شدگان صفر
دسته دوم (متوسط) تعداد 1 تا 10 نفر کشته
دسته سوم (شدید) تعدا د 11 تا 100 نفر کشته
دسته چهارم (ویرانگر) تعداد 101 تا 1000 کشته
دسته پنجم (فجیع) بیش از 1000 کشته. جدول زیر برخی از یزرگترین حوادث مربوط به هجوم جمعیت را نشان می دهد.    
 

 
بطور کلی مراسم مذهبی، سیاسی، ورزشی از مهمترین مراسمی هستند که ازدحام جمعیت در آنها باعث بحران می شود.  این بحرانها معمولا در اثر یک تحریک واقعی و یا تصوری اولیه جمعیت حاضر در مراسم صورت می پذیرد. این محرکها باعث ترس و وحشت و  تحریک مردم و در نهایت هجوم آنها می شود.  برخی از حوادث جمعیتی در مراسم ورزشی و بخصوص بازی های فوتبال روی می دهند. البته در میان آمارهای موجود، حوادث مربوط به مراسم مذهبی از همه بیشتر و پر تلفات تر بوده اند.  شاید بیشترین حوادث ثبت شده از این نوع مربوط به مراسم حج  در محدوده  مسجد الحرام و منا بوده باشد. 

منابع:
Ka Ming Ngai, Frederick M. Burkle, Jr, Anthony Hsu and Edbert B. Hsu, 2009, Human Stampedes: A Systematic Review of Historical and Peer-Reviewed Sources preview. Disaster Medicine and Public Health Preparedness /  Volume  3 /  Issue 04 / December 2009, pp 191 - 195.

* استاد گروه مدیریت بحران (دانشگاه یورک -تورنتو - کانادا)