فرصت‌ها در ۷ منطقه آزاد

تین‌نیوز| با آغاز كار دولت تدبیر و امید و انتصاب یكی از نزدیك‌ترین چهره‌های فعال حوزه‌های مختلف كلان مدیریتی به رئیس‌جمهور به‌عنوان مشاور و دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی روند جدیدی در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی شكل گرفت. مهندس تركان پس از گذشت مدتی از مسوولیت دبیری این شورا، موضوع افزایش ضریب امنیتی مرزها با رویكرد توسعه فعالیت‌های اقتصادی و محوریت ارتقای سطح مبادلات بازرگانی با كشورهای نزدیك را در دستور كار خود قرار داده و آن را به‌عنوان گفتمانی جدید در افزایش همكاری‌های بین المللی به‌خصوص با همسایگان مطرح كردند. ایجاد منطقه آزاد تجاری – صنعتی در نقاط اصلی مرزی راهكاری عملی برای تحقق این ایده، فرا روی دبیرخانه شورای عالی قرار دارد تا مطالعات و بررسی‌های كارشناسی را با شاخص‌های مندرج در آیین نامه اجرایی ایجاد مناطق آزاد – مصوب 1393- تطبیق و ارائه دهد.

 
1-‌ منطقه آزاد جاسك:‌در اولین گام با عنایت به ضرورت توسعه سواحل مكران و رویكرد موكد دولت در این زمینه، «جاسك» در میانه سواحل طولانی دریای عمان و برخوردار از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بالقوه و كم نظیر، توجه دبیرخانه را به خود جلب كرد تا این «گنج پنهان سپهر اقتصاد ایران» كه همواره مورد غفلت بوده با ایجاد منطقه آزاد، نقش موثر خود را در اقتصاد ملی ایفا کند. دسترسی این منطقه به خطوط عبور و منابع هنگفت انرژی و اتصال به آب‌های آزاد از یك طرف و دوری از منطقه بحران‌خیز خلیج فارس از طرف دیگر، این امكان را برای كشور میسر خواهد ساخت تا برای نخستین بار با پذیرش سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و سرمایه‌گذاری‌ در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی و استقرار صنایع انرژی‌بر، سنگ بنای منطقه آزاد موفقی در این خطه از سرزمین ما گذاشته شود. بدون شک توسعه سواحل مكران حول محور منطقه آزاد جاسك، به سرعت انتقال چشمگیر جمعیت به این منطقه كم سكنه و شكل‌گیری اقتصاد دریا محور را در پی خواهد داشت.
2-‌ منطقه آزاد بوشهر: هدف بزرگ پیوند با كشورهای آن سوی خلیج فارس را دنبال می‌كند. در همین دوسال اخیر قطری‌ها به شدت سرمایه‌گذاری‌ در بوشهر (البته مشروط به تبدیل شدن آن به یك منطقه آزاد) را پیگیری می كنند. تامین بخش بزرگی از تداركات مورد نیاز در جام جهانی 2022 فوتبال در این كشور هدف اصلی قطری‌ها است؛ اگر چه پی‌ریزی روابط تجاری و مبادلات اقتصادی بلند مدت نیز مد نظر است. فاصله اندك سواحل جنوبی ایران و به‌ویژه بوشهر و هزینه اندك حمل و نقل مصالح ساختمانی و مواد غذایی توجیه‌پذیری موضوع را برای قطری‌ها آسان کرده است. قطری‌ها در اولین اقدام، بندر الرویس را با تجهیزات كامل آماده كرده‌اند و طبق مفاد تفاهم‌نامه دوجانبه، آن را به‌عنوان منطقه آزاد اعلام کرده‌اند تا بتوانند رابطه فعال اقتصادی را با بوشهر (منطقه آزاد) سامان دهند. امید می‌رود تحقق چنین هدفی از بار سنگین تجاری كشورمان با یك كشور در خلیج فارس بكاهد و بخشی از تجارت انتقال یافته ایران در سال‌های دور به منطقه آزاد بوشهر بازگردد.
3-‌ منطقه آزاد مهران: هم اكنون منطقه آزاد اروند در جنوب غربی ایران توانسته از طریق مرز شلمچه روابط تجاری خوبی را با عراق به‌خصوص در حوزه جنوبی این كشور برقرار کند و با تمهید زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل جاده‌ای و اتصال ریلی در آینده نه چندان دور این تعامل به سطح قابل قبولی خواهد رسید. برای توسعه این روابط استراتژیك كه در هر حال برای كشورمان سیاستی غیرقابل تغییر است، منطقه آزاد مهران هم اكنون از فعال‌ترین مرزهای كشورمان با عراق به‌ویژه برای تردد مسافران داخلی و خارجی است و به منظور ایفای نقشی فعال در حوزه مركزی عراق پیش‌بینی شده است. زمین مناسب، تاسیسات و شبكه‌های مورد نیاز مرزی، راه را برای جذب سرمایه اعم از خارجی و داخلی در این منطقه هموار ساخته و بازار بكر عراق به‌خصوص نزدیكی ایران به شهرهای پرجمعیت این كشور انگیزه‌های زیادی را برای فعالان اقتصادی فراهم می‌آورد.
4- منطقه آزاد بانه – مریوان: توجه به حوزه‌های جنوبی و میانی عراق، ما را از فرصت‌های كم نظیر شمال این كشور غافل نكرده و در همین چارچوب، بانه – مریوان كه منطقه آزادی واحد در دو محدوده منفصل است، هدف اصلی گسترش رابطه با اقلیم كردستان است و از این طریق روابط با شمال عراق و كشورهای همجوار را دنبال می‌كند. مردم عزیز و مهربان كردستان این حق را دارند تا پروژه‌ای كارساز در تحول اقتصادی این استان را تجربه كنند. توانایی و سابقه این استان در تجارت و تسهیلات قانونی مناطق آزاد حتما به رونق اقتصادی استان خواهد انجامید.
5- منطقه آزاد اردبیل: در مسیر منطقه آزاد بانه – مریوان تا اردبیل دو منطقه آزاد ماكو و ارس قرار دارند. منطقه آزاد ماكو موقعیتی استثنایی دارد و باید از آن به‌عنوان نقطه عطف شاهراه ارتباطی شرق و غرب و دروازه ورودی به قاره سبز یاد كرد. تصحیح محدوده منطقه، منابع را در آماده‌سازی شبكه‌های زیرساختی به‌خصوص حمل و نقل و موسسات جنبی آن متمركز و دستیابی به اهداف را برای اقتصاد ملی كوتاه‌تر خواهد كرد. منطقه آزاد ارس به‌گونه‌ای عمل کرده كه طی چند سال اخیر توانسته تا حدودی رونق گذشته خود در زمان فعال بودن گمرك این منطقه در مبادله با كشورهای حوزه قفقاز را بازیابد.
اما ادامه مناقشه قره‌باغ همچنان بر این منطقه سایه افكنده و این منطقه آزاد، صرفا با جمهوری نخجوان مرز فعال دارد و برای دسترسی به جمهوری آذربایجان راه طولانی تردد از گمرك بیله‌سوار را باید بپذیرد. روابط اقتصادی گسترده با جمهوری آذربایجان و از آن طریق برای راهیابی به اقتصاد كشورهای بالا دست، ایجاد منطقه آزاد اردبیل را توجیه‌پذیر كرده كه از یكسو با منطقه آزاد ارس و از سوی دیگر، با گمرك بیله سوار و گرمی، ارتباط دارد. كشت و صنعت مغان و پارس با برخورداری از همه زیرساخت‌ها به‌خصوص آب، مزارع بزرگ و مكانیزه در محدوده منطقه آزاد با بهره‌مندی از مزایا و تسهیلات قانونی مناطق آزاد، حتما برای سرمایه‌گذاران جذاب خواهد بود تا بتوانند سهم بیشتری از بازار پرمصرف روسیه و سایر كشورهای بالادست را به ویژه در تامین محصولات كشاورزی مورد نیاز این كشورها به‌خود اختصاص دهند.
6- منطقه آزاد اینچه برون: این منطقه در شرقی‌ترین حوزه دریای خزر، قطعا هدفی جز راه‌اندازی صنایع بزرگ با استفاده از مواد معدنی كشورهایی نظیر قزاقستان را كه به این معادن شهره است، ندارد. محدوده اینچه برون كه به بندر خواجه نفس در حاشیه دریای خزر منتهی می شود، نگاهی هم به این دریا دارد تا نقش كشورمان را در حوزه دریای خزر پررنگ‌تر كند. برنامه‌ای كه منطقه آزاد انزلی در ناحیه غربی این دریا با پروژه بزرگ بندر كاسپین و تلاش برای اتصال ریلی، در پی تحقق آن است. خوشبختانه، اینچه برون در مرز با تركمنستان با راه آهن آن سوی مرز هم متصل شده و ارزان‌ترین سیستم حمل‌و‌نقل را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می دهد و با انتقال مواد معدنی كشورهای شمالی و ایجاد كارخانه‌های بزرگ در اینچه برون محصولات فرآوری شده را به جنوب كشور منتقل و صادر می‌كند.
7- منطقه آزاد سیستان (زابل): مرز میلك با افغانستان كه حتی در بدترین شرایط در این كشور از فعالیت باز نمانده، نویدبخش شكل‌گیری مبادلات گسترده و افزایش سهم كشورمان در اقتصاد افغانستان است. محدوده منطقه آزاد زابل كه از فرودگاه تا مرز میلك و همچنین در محدوده‌ای دیگر به‌طور منفصل برای توسعه فعالیت‌ها را در بر گرفته از مزیت مهم دیگری هم برخوردار است و آن استقرار در یكی از بهترین نقاط «محور شرق» است. محور شرق بر اساس طرح آمایش سرزمین قرار است شرق كشور را با ایجاد زیرساخت‌هایی مثل راه آهن از وضعیت فعلی به وضعیتی قابل قبول و در شأن كشورمان تغییر دهد. این محور، چابهار را در جنوب و سرخس در شمال شرق را در دوسر طیف خود دارد. منطقه آزاد چابهار با اتمام پروژه راه آهن و بندر و پسكرانه به محوری برای ترانزیت كالا تبدیل می‌شود و منطقه آزاد زابل در میانه محور شرق، اصلی‌ترین راه مبادلات بازرگانی ایران و افغانستان خواهد شد.
غیر از مناطق آزادی كه در بالا به‌طور مختصر به معرفی آنها پرداخته شد، اشاره به دو منطقه آزاد جزیره‌ای ایران لازم است، منطقه آزاد كیش كه ظرفیت بالای جذب گردشگر و انرژی را دارد و راه خود را یافته و فعالانه به پیش می رود و منطقه آزاد قشم كه باید آن را جزیره‌ای بی نظیر با سرزمینی پر از جاذبه برای سرمایه‌گذاران دانست، از مزیت انرژی كه قشم را قطب نفت و گاز و سوخت رسانی كرده است تا مقصد گردشگری با توجه به قابلیت‌ها و مناظر طبیعی بی نظیر، علاوه بر 7 منطقه آزاد در لایحه تقدیمی دولت، 12 منطقه ویژه اقتصادی نیز برای تصویب پیشنهاد شده است. این مناطق ماحصل بررسی درخواست‌های فراوانی است كه توانسته‌اند شاخص‌های مورد نظر دولت در آیین نامه اجرایی ایجاد مناطق ویژه اقتصادی را كسب کنند. دبیرخانه شورای عالی برای موافقت با ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در قالب آیین‌نامه اجرایی یاد شده 4 شرط زیر را قائل شده است:
1- معرفی سازمان مسوول توانمند به لحاظ مالی، فنی و اجرایی با اولویت بخش غیردولتی و ارائه گزارش طرح توجیهی اقتصادی.
2- تامین منابع آبی لازم برای كاركردهای تعریف شده منطقه و سایر زیرساخت‌ها.
3- زمین مناسب و بلامعارض و برخوردار از موقعیت جغرافیایی.
4- تاییدیه سازمان حفاظت محیط زیست.

*مشاور امور مناطق ویژه سازمان منطقه آزاد اروند