| کد خبر: 97064 |

بازار سرمایه و اوراق صکوک بازوهای اقتصادی مناطق آزاد کشور

تین‌نیوز| منابع مالی پروژه های زیربنایی و زیرساختی در مناطق آزاد کشور با استفاده از ظرفیت های اوراق صکوک و بازار سرمایه تامین می شود.
 

ضرورت تامین مالی از بازار سرمایه و تبیین ساختار بازار سرمایه ایران، آشنایی با انواع و ارکان اوراق صکوک و طرح ویژه تهیه شده درباره استفاده مناطق آزاد از این اوراق با عنوان حساب ضمانت و ارائه معیارهای پروژه ای برای ورود به بازار سرمایه همراه با معرفی چند پروژه زیربنایی از مناطق آزاد از جمله مواردی است که مدتی است در میان مدیران ستادی مناطق آزاد کشور و مدیران بازار سرمایه کشور به بحث و تبادل نظر گذاشته شده است.

سیامک صمیمی دهکردی مدیر برنامه ریزی و بودجه دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در گفتگو با ما از سند راهبردی، بودجه مناطق، برنامه 5 ساله و انتشار اوراق صکوک برای پروژه های عمرانی مناطق آزاد کشور سخن گفت.

وی که دارای مدرک کارشناسی ارشد برنامه ریزی سیستم های اقتصادی است بیش از 15 سال در سازمان مدیریت و برنامه ریزی در مدیریت صنایع مسائل مربوط به بودجه ریزی را بر عهده داشته است.

بودجه مناطق آزاد کشور برای سال 95 از چه زمان اجرایی می شود؟
همكاری من با دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی از 5 – 6 ماه گذشته با پیشنهاد مهندس معزالدین (معاون برنامه ریزی و هماهنگی امور مناطق) در بخش بودجه و برنامه ریزی آغاز شد.

اولین چیزی كه در ابتدای با آن مواجه شدم این بود كه در سال 94 بودجه ایی كه برای مناطق آزاد كشور تعیین شده و در شورایعالی به تصویب رسیده یك بودجه یك صفحه ایی است كه حاوی 4 عدد و رقم كلی است كه چیزی از آن استنباط نمی شود. برای ما برنامه بودجه ایی ها، بودجه یك برنامه یك ساله برای تحقق برنامه های یك ساله است. وقتی به یك بودجه یك صفحه ایی با 4 عدد كلی می رسید یعنی هیچ برنامه ای برای آن ترسیم نشده است و وقتی به عملكرد نگاه می كنید عملكرد و بودجه دو مقوله جدا از هم است.

كار خوبی كه در دبیرخانه شورایعالی توسط مهندس معزالدین معاونت محترم برنامه ریزی و هماهنگی امور مناطق و مهندس زیادلو مشاور عالی برنامه ریزی استراتژیک انجام شد، تنظیم سند راهبردی مناطق آزاد كشور بود. سند راهبردی پایه خوبی بود كه ما با كمك آن توانستیم بر اساس برنامه ریزی Core Planning، هسته هایی کلیدی را كه برای هر منطقه است ترسیم كنیم. برنامه مناطق آزاد در غالب 9 هسته کلیدی تعریف شده كه در سند به آن پرداخته شده است. لذا برای هر منطقه استخراج کردیم که در 5 سال آینده بر اساس این هسته ها به كجا می رسند و این مسئله شاه كلیدی شد كه بتوانیم بودجه را بر اساس آن تنظیم كنیم.

از طرفی با موضوع دیگری كه در مناطق آن مواجه هستیم این است که سازمان منطقه آزاد و سازمانهایی كه در مناطق آزاد كشور مستقر هستند به صورت یك دولت مستقل در منطقه عمل می كنند و بر اساس قانون، خودشان اداره می شوند.
دولت های هر منطقه درآمدهایی حاصل از خدمات خودشان را دارند. برای مثال عوارض کالا و خدمات و دادن مجوزها که از دید ما این ها "درآمد جاری" و "مستمر و پایدار" است و در ادبیات بودجه ای، هزینه های دولت هم باید از این در آمدها داده شود. دولت ها درآمدهایی دارند که حاصل از واگذاری دارایی های سرمایه ایی شان است مثل زمین و امثال آن كه در واقع اینها "منابع" حساب می شوند. لذا باید مصارف مناطق که در واقع یک نوع تملک دارائی است از همین محل منابع صورت بگیرد.

به نظر من اگر دارایی واگذار می شود حتما در مقابل اش باید دارایی ایجاد شود. بنابراین این ادبیات بودجه ایی که در همه دولتها وجود دارد می بایست در بودجه مناطق آزاد هم وجود داشته شود.

در مناطق آزاد ادبیات بودجه ریزی به این معنا وجود نداشت بدین معنا كه اگر شما دارایی واگذار می كنید باید در مقابل اش تملک دارایی داشته باشید. این ادبیات از سالهای 80 در بودجه کل کشور ایجاد شد. وقتی  قرار شد بودجه عملیاتی نوشته شود، گفتند که وقتی شما نفت می فروشید یعنی دارید منابع طبیعی را می فروشید و این دارایی است و در مقابل باید دارایی ایجاد کنید یعنی تملک دارایی. اما وقتی هزینه های دولت هم احصاء شد معلوم شد که دولت دچار کسر بودجه عملیاتی است یعنی درآمدها کفاف هزینه ها را نمی کند و باید از منابع یا فروش دارائی هزینه های دولت پرداخت شود که این یعنی کسر بودجه.

دولت وقتی این ادبیات را در بودجه اش پیاده کرد دچار كسر عملیاتی شد به این معنا که آن خدماتی که ارائه می کند و در مقابل اش مالیات می گیرد، بابت این خدمات هزینه می کند که این هزینه بیشتر از درآمد دولت است؛ بنابراین دولت به سمتی می رود که از منابع‌ اش خرج می کند و از فروش دارایی خود هزینه خرج پرسنل را پرداخت می كند.

در برنامه چهارم مجلس تکلیف کرد تا پایان برنامه باید کسری بودجه صفر شود و دولت قادر باشد با درآمدهای جاری خود هزینه ها را پوشش دهد و به منابع دست درازی نکنند که متاسفانه تا بحال تحقق نیافته است.
ما این ادبیات را عینا در بودجه سال 95 مناطق آزاد اعمال كردیم. در بودجه امسال مناطق آزاد مشخص كردیم كه درآمدهای مناطق کدامها هستند؟ مناطق آزاد یک سری عوارض دریافت می کنند و یکسری مجوز و پروانه صادر می کنند، اینها کارهایی است که دولتها (مناطق آزاد) انجام می دهند. در مناطق آزاد بجای اینکه گمرک بگیرند از کالای وارداتی عوارض دریافت می كنند و از مسافران عوارض می گیرند؛ بنابراین این همان در آمدهای شماست، در مقابل هزینه های شما کدام است؟

 این نکته مشخص شد که در همه مناطق آزاد به جز یك منطقه، هزینه و درآمد همخوانی دارند. تنها منطقه ای كه میزان درآمد و هزینه با هم همخوانی ندارد منطقه آزاد چابهار است. در منطقه آزاد چابهار با 43 درصد کسر منابع مواجه هستیم كه این كسری را با فروش زمین و کالای تجاری تامین می كنند و هزینه پرسنل پرداخت می شود.

آیا دبیرخانه شورا و مدیریت بودجه آن دست مناطق را برای هزینه در پروژه هایش باز گذاشته است یا نه؟ دبیرخانه برایشان سقف و محدودیت درست کرده است؟ یا اینکه امکانی را فراهم کرده که این هزینه را از جایی دیگر تامین کنند؟ درباره تامین اوراق صکوک در مناطق آزاد نیز توضیح دهید.
فصل اول درآمد هزینه ها را با این ادبیات جمع بندی کردیم و سعی كردیم به مناطق آزاد بگوییم كه صرفا از درآمدهای پایدار و مستمر هزینه کنید. در منطقه آزاد چابهار این ادبیات جوابگو نبود و ما مجبور شدیم برای جبران زیان از منابع استفاده كنیم. بعد از هزینه و درآمد به سراغ منابع و مصارف رفتیم.
منابع می تواند واگذاری دارایی سرمایه ایی باشد كه شما از آن طریق می توانید خیلی از دارایی هایتان را بفروشید که البته کار خوبی نیست اما به هرحال در حال انجام است. بعد از بررسی ها مشخص شد کل واگذاری دارایی‌های سرمایه ایی مناطق آزاد كشور در سال 95، 350 میلیارد تومان بیشتر نیست؛ (فروش زمین و غیره...)

ما در مناطق آزاد "واگذاری دارایی های مالی" را مطرح كردیم؛ یعنی مناطق آزاد می توانند دارائی های خود را به جای آنکه به فروش برسانند در ازای آن اعتبار دریافت کنند. یعنی این دارایی ها را به رهن گذاشته و اعتبار دریافت کنند. یکی از دارایی های مالی، درآمدهای اختصاصی است؛ به این معنا که اینها مجوزی از دولت دریافت می كنند که تا سقف سه ملیارد دلار کالا از طریق مناطق آزاد با 15 درصد كاهش تعرفه از این مناطق وارد شود. از این طریق برای مناطق آزاد حدود 800 میلیارد تومان درآمد حاصل می شود. بنابراین درآمدی تحت عنوان واگذاری مالی حاصل می شود كه این رقم را دولت برای مناطق آزاد قائل شده است و تكلیف كرده حتما برای كارهای زیرساختی به كار رود.

این منابع به اضافه یک سری اندوخته و ذخایر که از سال های گذشته برایشان مانده است (حدود دویست میلیارد تومان) که جمع اینها می شود هزار میلیارد تومان که با جمع دارائی سرمایه ای می شود هزار و چهارصد میلیارد تومان. یعنی مناطق آزاد كشور در كل می توانند معادل این رقم امسال منابع كسب کنند و مطابق آن در قالب طرح های عمرانی مصارف تعریف کنند.

در این راستا، طرح ها توسط هر منطقه جمع آوری و در غالب هسته های کلیدی دسته بندی شد که همه در قالب طرح های زیر ساختی است. مناطق آزاد اجازه ندارند کارهای غیر زیرساختی انجام دهند چراكه معتقدیم اینها دولت منطقه هستند و دولت منطقه برای مثال نمی‌تواند کارخانه فولاد بزند. این وظیفه بخش خصوصی است. مناطق آزاد باید بندر، فرودگاه، جاده، راه، پایانه صادراتی و کارهایی که زیر ساختی و زیربنایی است را آماده کنند که در واقع منطقه برای سرمایه گذاری آماده شود. بنابراین می توان گفت بودجه عمرانی مناطق آزاد زیرساختی است.

با این رویکرد تمام طرح‌ها را استخراج كردیم كه حدود 267 طرح بود. این طرح ها را با 9 هسته کلیدی مطابقت دادیم و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که این موارد بیشترین هزینه کردشان در غالب 2 هسته بیشتر نیست. یکی هسته گردشگری و توسعه جوامع محلی و دیگری هسته ترانزیت و حمل و نقل (بندر، فرودگاه، راه، جاده) است.

اینها رویکرد مناسبی است. چرا که هم ظرفیت گردشگری را بالا می برد و هم ایجاد درآمد می کند؛ که شامل درآمد کالای همراه مسافر و ورود و خروج گردشگران است که از جمله درآمدهای پایدار محسوب می شود. یکی هم بحث راه و جاده است که بستری برای سرمایه گذاری ایجاد می کند؛ این دو هسته 80 درصد هسته های کلیدی را تشکیل می داد. اما نکته مهم اینجاست، اگر بخواهیم این طرح ها را با همان منابع که هر ساله اختصاص می یابد اجرا کنیم 106 سال طول می كشد تا به اتمام برسد. وقتی صحبت از 106 سال می شود به این معنی است که هیچ وقت ساخته نخواهد شد.
به دلیل اینكه دولت پولی در اختیار مناطق آزاد قرار نمی دهد و بانك ها هم تابحال هیچ نوع تسهیلات دراز مدت در اختیار مناطق آزاد قرار نداده اند پس می بایست به فکر منابع جدیدی می بودیم.

براساس تفاهمنامه ای كه یك سال پیش با شركت مركزی دارایی سرمایه كه مسئول انتشار اوراق صکوک بودند به امضاء رسید به سراغ بازار بورس و سرمایه رفتیم. استدلال ما برای این کار این بود که اگر ما "پول" نداریم در عوض "دارایی" که داریم. "اوراق صکوک" بر اساس "دارایی" منتشر می‌شود و ما در مناطق  دارایی های خوبی در اختیار داریم.
دارایی های مناطق آزاد به صورت مجزا در هر منطقه تخمین زده شد و كار شكل گرفت. مشكلی كه با آن روبرو شدیم این بود كه برای انتشار اوراق صکوک نیاز به اجازه شورای عالی مناطق آزاد که مرجع تصویب قوانین مناطق آزاد است، داریم.

همانطور که می دانید بودجه ما حاوی یک ماده واحده است با چهار تبصره و 23 بند. یکی از تبصره ها این بود که اجازه داده می‌شود تا سقف 3 هزار ملیارد تومان اوراق صکوک منتشر کنیم. برای طرح‌های زیر بنایی که بحمدالله در شورای‌عالی مناطق آزاد به تصویب رسید. که با تصویب شورایعالی و تخصیص این مبلغ به طرح ها، بسیاری از طرح های سال 95 به نتیجه خواهد رسید. از طرف دیگر در اقتصاد مقاومتی دو چیز را برای مناطق آزاد در سال 95 تکلیف کردند. افزایش 30 درصدی صادرات و رشد مراکز انتقال تکنولوژی، که ما موظف بودیم سریعاً زیرساخت های این توسعه را فراهم کنیم.

طبق تفاهم نامه ای كه سال گذشته فی مابین دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و سازمان بورس به امضا رسیده بود كار آغاز شد. در امتداد آن تفاهم نامه؛ شرکت مرکزی دارای سرمایه که مسئول انتشار اوراق است به 3 منطقه آزاد رفت و قرارداد مشاور عرضه با مناطق آزاد توسط شرکت تأمین سرمایه ها به امضاء رسید و کار به صورت عملی روی پروژه های مناطق شروع شد.

این طرح هم اکنون در کدام مناطق آزاد اجرا می‌شود؟
در حال حاضر در مناطق آزاد انزلی و ماکو و ارس، سه پروژه انتخاب کردیم و قرارداد مشاوره عرضه بسته شد.

آیا پروژه های این مناطق مشخص شده است؟
بله، پروژه هایی كه قبلاً توسط یک مشاور ذیصلاح طرح توجیه فنی اقتصادی آن نوشته شده است انتخاب و در اختیار مشاور عرضه قرار داده شده تا اهلیت، میزان و نوع اوراق را مشخص کند.

چه زمانی این اهلیت مشخص می شود؟
حداکثر یک ماهه. قرارداد منطقه آزاد انزلی دو هفته است بسته شده و منتظر اعلام نتیجه هستیم. برای منطقه آزاد انزلی، طرح بندر و پسکرانه كاسپین را پیشنهاد دادیم. بازدید صورت گرفت و همان جا قرارداد امضا شد و مشاور عرضه کار خود را آغاز کرد. تا دو هفته یا حداکثر یک ماه پاسخ می دهد.

آیا دارایی ها باید با طرح مطروحه نسبت داشته باشد؟
کارهایی که باید به دنبال آن انجام شود تهیه گزارش کارشناسی روی دارائی ارائه شده و گرفتن نامه ضمانت در بانک ضامن برای انتشار اوراق صکوک است که در مورد انزلی در حال انجام است.

بحث اجاره به شرط تملیك دارایی ها چگونه است؟
آن را اوراق تعیین می کند. اگر اوراق اجاره بخواهید آن 4 ساله و بهره های آن 3 ماهه است. بنابراین بعد از گزارش مشاور عرضه و گزارش کارشناس رسمی روی دارائی و همچنین گرفتن نامه ضمانت از بانک شرکت تأمین سرمایه پس از اخذ مجوز از بازار بورس اقدام به انتشار اوراق و آگهی فروش آن در روزنامه می کند.
و اگر حتی 10درصد اوراق به فروش برود آن شرکت تامین سرمایه است که 90 درصد دیگر را خودش میخرد و پول شما را می دهد. شرکت تأمین سرمایه وظیفه دارد که هر مقدار از اوراق در زمان عرضه که به فروش نرود، باید بخرد و پول آن را به بانی بدهد و همچنین وظیفه بازارگردانی را دارد یعنی خریداران این اوراق هر وقت که تصمیم گرفتند اوراقشان را بفروشند، باید شرکت تأمین سرمایه در جا خرید نموده و پول خریداران را بدهد.

برای مناطق دیگر چه برنامه هایی دارید؟
منطقه آزاد قشم اعلام آمادگی كرده تا قدم های بعدی در این منطقه برداشته شود. در جلسه ای که در سازمان بورس داشتیم، قرارداد مشاور عرضه آن امضاء شده و کار به جریان افتاده است.

مخالفتی در این خصوص نبود؟
اوایل مخالف بودند زیرا این بازار را نمی شناختند و تصویری نداشتند نگران بودند ولی بعد از اینكه توجیه شدند اوضاع بهتر شد.

مناطق دیگر اعلام آمادگی نكرده اند؟
منطقه آزاد کیش و منطقه آزاد اروند 500 میلیارد تومان اوراق صكوك درخواست كردند. منطقه آزاد چابهار هنوز درخواستی ارائه نکرده است، اما احتمالا برای فرودگاه جدید چابهار 100 میلیارد تومان اوراق درخواست کنند. البته مشاور عرضه بر اساس طرح و دارایی، میزان و نوع صدور اوراق صكوك را تعیین می كند.

این اوراق برای همه اقشار صادر می شود؟
برای بخش خصوصی بازار سرمایه تصمیم می گیرد اما برای دولتی ها باید از مراجع قانونی مجوز بگیرند تا بازار سرمایه برای آن ها اقدام کند.

آیا برای شخص حقیقی این اوراق قابل عرضه است؟
در واقع مشاور عرضه است که با بررسی که در مورد شخص حقوقی و طرح و مبنای دارائی انجام می دهد قابلیت عرضه اوراق را معلوم می‌کند. اوراق صكوك توسط شرکت متعهد پذیرنده به فروش می رسد. به عنوان مثال برای قشم هزار میلیارد اوراق صادر می شود و پول هم یكجا پرداخت می شود ولی باید هر سه ماه سود 20 درصدی در سال پرداخت شود. ضامن هم باید باشد که اگر یک روز هم اوراق عقب بیافتد ضامن باید پول را پرداخت كند بنابراین ضامن در این میان نقش تعیین کننده ای دارد.

ضامن معمولا شامل چه کسانی می شود؟
ضامن از لحاظ بازار بورس، بانک ها و بیمه ها و هولدینگ ها هستند. علاوه بر اینکه اصل دارایی به نام بازار بورس می شود و به شرط اجاره به شرط تملیک به صاحب آن عودت می دهند، یك ضامن هم که معمولاً بانک می باشد باید به بورس معرفی كند و بانک به عنوان ضامن معمولاً سود دوران اوراق را تضمین می کند.

منطقه آزاد باید به بانک چه تضمینی بدهد؟
بانك ابتدا از متقاضی استعلام می گیرد كه آیا قبلا با این بانك فعالیت داشته یا خیر، بعد درخواست وثیقه می كند و اینکه بانک به منطقه آزاد پیشنهاد می دهد که درآمدهایش را از طریق این بانك دریافت كند. و نکته بعد اینکه منطقه آزاد یك سپرده سه ماهه در بانک ضامن داشته باشد كه در صورت پرداخت نشدن اولین سود، از طریق آن سپرده پرداخت شود. هم چنین منطقه آزاد یک ضمانت یا وثیقه نزد بانك بگذارد که در صورت پرداخت نشدن سود آن را نقد كند.

بنابراین ضامن یک هزینه یک درصدی می گیرد بازار گردان و تأمین سرمایه هم یک هزینه می گیرد که معمولاً سه درصدی هزینه دارد و با آن 20 درصدی که به متقاضی پرداخت می شود جمعا این عدد به  23 درصد می رسد.

آیا آن مقدار پولی که مناطق آزاد برای انتشار اوراق صکوک می گیرند؛ مثلا هزار میلیارد تومان را خودش مختار است که در کجا مصرف کند؟
بستگی دارد که چه نوع اوراقی صادر شود، بازار بورس می گوید اگر اوراق مشارکت صادر کنم و برای پروژه یک ناظر می گذارم که این پول حتما در این پروژه خرج شود. در این نوع اوراق دو نکته را مد نظر دارند. یک؛ پول حتما باید در این پروژه خرج شود ولا غیر. دوم؛ اگر این پروژه بعدا سودش شد 25% و تو بیست درصد به مردم دادی باید 5% دیگر هم به مردم بدهی. این خاصیت اوراق مشارکت است.
اما اوراق اجاره بدین شكل نیست؛ درست است برای پروژه صادر می شود اما اگر بخواهیم در جای دیگر هزینه كنیم مشكلی نیست ولی در سررسید (4 سال) باید پس داده شود و نرخ آن هم همان مبلغ اولیه در اوراق است.

موضوع ما اجاره است؟
مشاور عرضه است که می گوید کدام به نفع شماست. در واقع بانی و مشاور عرضه با هم به تفاهم می‌رسند که اوراق اجاره 4 ساله منتشر کنیم یا اوراق مشارکت صادر کنیم یا اوراق استضاع صادر کنیم که هرکدام شرایط خاص خودش را دارد.

اما به هر حال پول اوراق صکوک یکجا به بانی داده می شود ولی وی نمی تواند این رقم را یکجا در پروژه بکار ببرد، چون پروژه یک سال تا دو سال طول می کشد؛ لذا باید خرد خرد خرج کند بنابراین این پول را سپرده می‌کند که از محل سود آن سود مردم را بدهد. با این پول دارایی اضافه می شود و ارزش افزوده ایجاد می کنند و در پروژه هم خرج می کنند که در مجموع بهره 23 درصد پایین می آید.

دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در نقش بازرس ثالث ظاهر می شود. دبیرخانه یک بازرس یا یک مشاور از بیرون می‌گیرد به عنوان نظارت بر پرداخت که این مشاور گزارش دهد که ایشان درست سرمایه گذاری می کند یا خیر و اطمینان بدهد كه این پول سر چهار سال بازپرداخت خواهد شد یا نه.

اگر بعد چهارسال مشکلات مناطق حل شود، آن دارایی بر می گردد؟
مشکلات مناطق که خیلی زیاد هستند و با این رقم ها همه آن ها حل نمی شوند اما قطعاً اگر موفق به کسب این منابع بشویم حداقل طرح های سال 95-96 سریع تر به چرخه تولید و درآمد زائی می آیند و انشاءالله در 4 سال آینده کل منابع جذب شده به صورت درآمد در سرفصل های درآمدی مناطق حاصل شده و بازپرداخت به موقع انجام خواهد شد. برای مثال چنانچه بتوان طرح های توسعه فرودگاه و بندر کیش را سریع تر به سرانجام رساند ظرفیت پذیرش مسافر و بار آن دو برابر خواهد شد که در سر فصل تمام درآمدهای کیش اثر خواهد کرد و درآمدها تا 4 برابر افزوده خواهد شد و بعد از 4 سال کیش به خوبی قادر خواهد بود پول را باز پرداخت کند.
 

خواندنی ها

ارسال نظر

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط تین نیوز در وب منتشر خواهد شد.

  • تین نیوز نظراتی را که حاوی توهین یا افترا است، منتشر نمی‌کند.

  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.

  • انتشار مطالبی که مشتمل بر تهدید به هتک شرف و یا حیثیت و یا افشای اسرار شخصی باشد، ممنوع است.

  • جاهای خالی مشخص شده با علامت {...} به معنی حذف مطالب غیر قابل انتشار در داخل نظرات است.