زیباترین پل راه آهن ایران نزدیک به 90 سال است که کار می‌کند + تصاویر

پل ورسک در راه آهن ایران و در اذهان مردم ایران جایگاه ویژه ای دارد. اثری مستحکم و ایمن، کارساز و پرثمر، از نظر معماری زیبا و کم نظیر که با حداقل امکانات زمان خود ساخته شد، دو سوی ایران را با ریل قطار به هم پیوند داد و بار سنگین تسلیحات نظامی، مهمات و تغذیه سربازان را در جنگ جهانی دوم به دوش کشید و سر بلند در دل کوه به  پل پیروزی  شهرت یافت. این پل، 88 سال پیش ساخته شد و با وجود این که مهندس سازنده آن، تضمین داده بود که 70 سال بدون مشکل کار کند؛ هنوز در حال بهره برداری است.

این پل به عنوان یکی از بزرگترین پل های راه آهن ایران که در ارتفاعات روستای ورسک (عباس آباد سابق) در شهرستان سوادکوه مازندران قراردارد همچنان استوار و زیبا در ارتفاع 110 متر از کف دره، هر روز قطارها را برپشت خود به فاصله 86 متر  از یک کوه به کوه مقابل می رساند.

پروژه تاسیس راه آهن شمال- جنوب ایران با درخواست رضا شاه پهلوی از اردیبهشت سال 1312 با شرکت دانمارکی کامپساکس که یورگن ساکسیلد به عنوان مدیرعامل زیر قرارداد آن را امضا کرد، آغاز شد و 6 ساله پایان یافت. گفته می شود در این قرارداد ساخت راه آهن به طول 900 کیلومتر به ازای هر متر 1.5 گرم طلای خالص توافق شد.

سخت ترین قسمت احداث این خط، کار در کوه های شرق مازندران بود که شیب زیادی داشت و از روستای ورسک آغاز می شد و تا تونل گدوک ادامه داشت. این مسیر توسط مهندسان اتریشی و سوئیسی طراحی و با نظارت آنها اجرا شد که یک منظره دیدنی را در دل طبیعت بکر و زیبای منطقه خلق کرد. سه خط طلا، مسیری 10 کیلومتری با صعود 600 متری که به شکل سه پله بر دامنه کوه ساخته شد و به سه خط طلا شهرت دارد.

پل ورسک را لادیسلاوس فون رابسویچ (L. Von. Robcevidc) اهل اتریش طراحی و برای نظارت ساخت آن در همان نزدیکی در دره ورسک با خانواده اش 2 سال زندگی کرد. رابسویچ (۱۸۹۳–۱۹۷۵) در مصاحبه خود با خبرنگار روزنامه اطلاعات 5 اردیبهشت سال 1315 گفته بود: «روزی که این مدل را برای احداث پل ورسک تهیه کردم مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند. امروز که این پل احداث گردیده همه من و رفقایم را تحسین می کنند و آن را در شمار بهترین پل های قشنگ و شاهکار مهندسی می دانند.» همچنین رابسویچ مسئولیت احداث تونل های مسیر راه آهن را نیز به عهده داشت و از بنیان گذاران روش تونل زنی جدید اتریشی (NATM) بود.

ساخت وساز پل ورسک در اواسط اردیبهشت ماه 1313 آغاز شد و دو سال بعد به بهره برداری رسید.
این پل شاهکاری است که قرینه سازی بسیار زیبایی د ر اجرای آن به کار گرفته شد ه است و حالتی طاق مانند دارد که از دو طرف به کوه فشار می آورد و ریل آهنی از روی سطح صاف آن عبور می کند . در مقایسه تکنولوژی ساخت این پل با امکانات آن زمان و حتی حال حاضر باید گفت که این پل یک اثر بی نظیر است. این پل در کشوری که مهندسی مدرن تازه در آن در حال ظهور بوده و هست حرف های بسیاری برای گفتن دارد . البته اشاره به این نکته هم ضروری است که در ایران پل هایی از زمان ساسانیان وجود داشته که به صورت قوسی نظیر پل ورسک ساخته شده بودند. تفاوت پل های قد یمی ساخته شده در ایران با پل ورسک، در این است که آنها تو پر و با آجر ساخته شده اند . اگر همین پل های قوسی شکل با سطح صاف که توپر بوده اند د ر نظر گرفته شود باید گفت که پل ورسک از نظر ظاهری نمونه تو خالی شده این پل هاست. به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که اندیشه این کار از زمان های دور در میان ایرانی ها بوده است . حتی اگر ایوان مسجد جامع اصفهان هم در نظر گرفته شود به قوسی بزرگ مانند دهانه پل ورسک می رسیم که به جای فشار آوردن به دو طرف کوه، به دیوارها و دو گنبد فشار می آورد . بنابراین فرهنگ مهندسی در میان ایرانیان وجود د اشته است.

سرپرستی محاسبات طراحی این پل به عهده هانس اتو ناتر (Hans Otto Nater) مهندس و ریاضیدان سوئیسی بود. او فارغ التحصیل دانشگاه پلی تکنیک زوریخ (سوئیس) بود که طراحی و انجام محاسبات پل های راه آهن سراسری ایران و نیز پل ورسک توسط گروهی از مهندسان تحت نظارت او انجام شد.

این سازه  با حداقل امکانات و ملات بتونی سیمان و شن شسته و آجر ساخته شد. آهن یا فلز دیگری در آن به کار نرفت  در واقع با بتون مصلح ساخته نشد  و آجر را نیز برای نمای آن استفاده کردند.

حجم پل ورسک۴۵۰۰ مترمکعب است با ۶۶ متر دهانه قوسی اصلی و ۱۱۰ متر ارتفاع از ته دره  که طول کلی پل ۸۶ متر است. هزینه ساخت آن در آن زمان، بالغ بر ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار ریال بوده است.

پل ورسک در ۵ اردیبهشت سال ۱۳۱۵ گشوده شد. در زمان افتتاح پل ورسک رضاشاه شخصاً به سوادکوه رفت. گفته اند که در آن زمان رضا شاه برای اطمینان از ایمنی پل، در هنگام عبور اولین قطار از روی آن دستور داد که مهندس طراح و ناظر پل «لادیسلاوس فون رابسویچ» در زیر پل بایستد تا اگر اتفاق ناگواری افتاد خود او هم به کام مرگ فرو رود.

این پل در درّه و روستای ورسک در شهرستان سوادکوه واقع است که فاصله آن با قائم شهر 85 کیلومتر و از تهران 180 کیلومتر است. پل ورسک دو کوه بزرگ و سخت گذر عباس آباد را به هم وصل می کند و ارتفاع آن از سطح دریا 2140 متر است.

ورسک از جمله پل های استراتژیک ایران است که توسط شرکت دانمارکی کامپساکس و با تضمین ۷۰ ساله احداث شد. این پل فقط مخصوص عبور قطار است و در حال حاضر قطارهای مسافری تهران - ساری و تهران - گرگان پس از گذشت بیش از 80 سال هر روز چندین مرتبه از روی آن می گذرند. همچنین قطارهای باری و سوخت نیز از روی آن عبور می کنند. امروزه پل ورسک علاوه بر اهمیت ویژه در صنعت حمل و نقل، از جاذبه های سیاحتی ایران نیز محسوب می شود.

پل ورسک در سال 1356 با شماره 1534 در آثار ملی ایران ثبت شده است. نام پل ورسک در کتاب رکورد گینس نیز، در بخش پل های با ارتفاع بیش از ۶۱ متر آمده است.  

وقتی از د ور به پل ورسک نگاه می کنید سازه ای بسیار سبک به نظر می رسد تا آنجا که تصور نمی شود قطاری بتواند از روی آن عبور کند ، اما اگر لحظه عبور قطار از روی آن را د ید ه باشید ، این طور به نظر می رسد که قطار از روی ریسمانی نازک د ر حال رد شد ن است، ریسمانی که به این راحتی ها از هم گسسته نمی شود . همین موضوع هم د ر آن زمان باعث شد ه بود تا بسیاری از ناظران به رد شد ن قطار از روی آن امید وار نباشند و همه هر لحظه د ر انتظار فروریختن پل بودند ، اما در نهایت قطار به سلامت از روی پل عبور کرد .

به د لیل ارتباط خوب میان ایران و آلمان در زمان رضاشاه، نام «ورسک» با خارجی ها گره خورده و بسیاری این شاهکار مهندسی و معماری را کار اتریشی ها و آلمانی ها می دانند. اما ساخت پل پیروزی بدون همکاری دستان توانمند و حضور کارگران ایرانی، میسر نبوده است. آنهایی که از داربستی به ارتفاع ۱۱۰ متر بالا رفته اند؛ در انفجار تونل های مسیر راه رفت و برگشت جان باخته اند و امروز در گذر زمان نام و نشانی از آنها نیست به جز یادمان هایی که در گوشه های دورافتاده روستای ورسک موجود است. 

حالا 82 سال از عمر این شاهکار که د ر ساخت آن از هیچ آهنی استفاد ه نشد ه و تماماً از ملات سیمان، شن شسته شد ه و آجر ساخته شد ه است می گذرد و قطار تهران - ساری و تهران - گرگان روزانه بارها از روی آن عبور می کند ، اما این پل هنوز کمر خم نکرده است. کارشناسان معماری و عمران عقیده دارند که پل ها سازه های عجیبی هستند زیرا در ساخت آنها هم باید طراحی و زیبایی ظاهری را رعایت کرد و هم مساله مقاومت و ایستایی را، چیزهایی که پل ورسک تمام آنها را در خود د ارد .